ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΤΡΑΓΙΚΟΥ

Αυτο που περιγραφεις, ειναι η σκηνη του δραματος, οι ηθοποιοι και οι κομπαρσοι.Προσωπικα ομως δεν αμφιβαλλω οτι οι θεατες θελουν πλεον την συμμετοχη την τιμωρια και την ΚΑΘΑΡΣΗ.Μιμηση πραξεως
"έστιν ούν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας..." Αριστοτελης ,Περι Ποιητικης.
ΖΑΧΑΡΗ

Γνωρίζω ότι δεν είμαι ο κατάλληλος για να γράψω περί του τραγικού. Δεν τυγχάνω φιλόλογος, ή θεατρολόγος και δεν μπορώ να επιστρατεύσω κανένα επιχείρημα έναντι των επισκεπτών, ώστε να τεκμηριώσω κάποιο μικρό στοιχείο τραγικότητος, που να αφορά την ζωή μου. Ούτε ως απλός ακτιβιστής του δράματος πέτυχα να ανέλθω ποτέ επί σκηνής, υπό την ιδιότητα του αναμενόμενου μίμου.
Γουστάρω όμως να μπουκάρω αυθαίρετα στα παρασκήνια, να παίρνω με το έτσι θέλω τους προβολείς από τα χέρια του φωτιστού και να τους στρέφω εκεί, που εγώ νομίζω ότι θα έπρεπε να εκτυλίσσεται η παράστασις. Δεν γνωρίζω κατά πόσο είμαι δαιμονισμένος, ή απλά βγάζω τα απωθημένα μου, επειδή παράκουσα την συμβουλή ενός φίλου να σπουδάσω σκηνοθεσία. Ρίχνοντας το φως των προβολέων όχι στην σκηνή, αλλά προς το μέρος των θεατών, αυτοί συχνά με παίρνουν για τρελό, ή για κακόγουστο δολιοφθορέα της λογικής του εισιτηρίου, που κατέβαλαν στην είσοδο. Ο σκηνοθέτης εξαντλώντας τα όρια της υπομονής, εξεσφενδονίζει απεγνωσμένα εναντίον μου το βιβλίο με το σενάριο, γνωρίζοντας από άλλο φιάσκο, πόσο χοντροκέφαλος είμαι. Απευθυνόμενος στους θεατές φωνάζω " Εσείς, εσείς είστε το έργο!" και μετά προσπαθώ να καταλάβω μια θέση στην πρώτη σειρά των καθισμάτων.
Κανένας όμως δεν κάνει την παραμικρή κίνηση για να μπορέσω να καθίσω, ώστε να απολαύσω την συνέχεια μιας παράστασης, που προηγουμένως την έκανα λίμπα. Αντίθετα, όλοι μου δείχνουν την σκηνή με ειρωνικά χαμόγελα.
Κοιτάζοντας προς τα εκεί, βλέπω έξι μίμους επί σκηνής, να κάθονται γύρω από ένα τραπέζι. Αρχίζω να τρέμω στην ιδέα, ότι μπορεί να προβλέπει το σενάριο και κάποιον έβδομο, με κίνδυνο να ακολουθήσει το "Και οι Επτά Ήσαν Υπέροχοι" ή το "Οι Επτά Σαμουράι". Η χειρότερη περίπτωση βέβαια θα ήταν το "Οι Επτά Αρουραίοι".
Η καρδιά μου επανέρχεται στην θέση της, όταν ένας εκ των μίμων αναγγέλλει στους θεατές, ότι η παράσταση που ακολουθεί είναι "Οι Άθλιοι". Καταρρακώνομαι δυστυχώς αμέσως μετά, όταν ο ίδιος ζητάει συγνώμη, επειδή δεν μπορούν να ξεκινήσουν, ισχυριζόμενος ότι δεν έχει φθάσει ακόμη ο Ιαβέρης.
Τότε οι θεατές ξεκινούν ένα εκκωφαντικό χειροκρότημα, κοιτώντας προς εμένα και φωνάζοντας: "Ιαβέρης, Ιαβέρης!".
Τότε κατανοώ, ότι έφτασε η στιγμή να την κοπανήσω, όσο πιο γρήγορα μπορώ. Τρέχοντας προς την έξοδο, με τσουβαλιάζουν οι ταξιθέτες και με πετούν επάνω στην σκηνή με το υβρεολόγιο: "Βρωμόπαιδο, κάνεις τόση ώρα αταξίες για να κρύψεις ότι είσαι ένας μπάτσος της πλάκας".
Βάζω τα κλάματα και ζητάω την μαμά μου. Είμαι απαρηγόρητος, παρά τα χάδια και την πολλαπλή έκφραση συμπάθειας των μίμων. Τότε οι θεατές ξεσπούν σε ατελείωτα γέλια. Μετά χειροκροτούν πολλή ώρα. Οι μίμοι σηκώνονται από το τραπέζι και υποκλίνονται στους θεατές. Ακολούθως εξέρχεται ο σκηνοθέτης στην σκηνή. Το κοινό τον χειροκροτεί με όλη του την καρδιά. Ο σκηνοθέτης μου χαϊδεύει την καράφλα και μου δίνει μια ανθοδέσμη.
Αυθόρμητα μπαίνω στα παρασκήνια, για να δραπετεύσω από την πίσω πόρτα. Αυτή είναι όμως κλειδωμένη. Μου την ανοίγει ο Χάρυ Κλην με τον πιο περιφρονητικό τρόπο. "Άντε από δω χάμω, φρικιό", μου λέει. "Μας ξεπάγιασες με τις κρυάδες σου".
Εγώ του απαντάω: "Ότι και να πεις για πάρτη μου, για μένα είσαι πάντα ο βασιλιάς".
"Έλα ρε βλήμα, για πλάκα τα λέω", συνεχίζει, κλίνοντας το μάτι. "Καλούτσικος είσαι, θα σε πάρω και στον θίασο. Πήγαινε τώρα στο σπίτι σου και δέσε κανένα μαξιλάρι γύρω από την κοιλιά σου, γιατί στην επόμενη παράσταση θα κάνεις την έγκυο".
"Και ποιο έργο θα ανεβάσουμε"; τον ρωτάω.
"Την Μαμή της Ιστορίας, βρε βλάκα", μου απαντάει. "Πως δεν το κατάλαβες, έχεις και ιστοσελίδα";

Η συνέχεια λοιπόν επί σκηνής, έστω κι αν είμαι ο ακατάλληλος σε παράσταση ακατάλληλη προς ενηλίκους:


1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

Κατά την κλασσική περίοδο ως ποιηταί εχαρακτηρίζοντο οι θεατρικοί συγγραφείς, δηλαδή αυτοί που συνέγραφαν τραγωδίες και κωμωδίες. Η Δημοκρατία, θεωρώντας το αποτέλεσμα της ποιήσεως ως βασικό συστατικό της, καλούσε τους πολίτες να επισκεφθούν τις θεατρικές παραστάσεις, όχι μόνο χωρίς αυτοί να χρειάζεται να καταβάλλουν τέλη εισόδου, αλλά τουναντίον αποζημιώνοντας τους για τον χρόνο της συμμετοχής τους στην παράσταση. Οι θεαταί εισέπρατταν τα λεγόμενα "θεωρικά".
Για ποιο λόγο ήταν όμως τόσο σημαντική για την πολιτεία η συμμετοχή των πολιτών στα θεατρικά δρώμενα; Ποιο ήταν το περιεχόμενο και η σκοποί τους οποίους εξυπηρετούσε η ποίησις;
Συμφώνως προς τα δεδομένα της εποχής μας ποιηταί ονομάζονται οι συγγραφείς των λυρικών πονημάτων, γεγονός που δεν συνέβαινε κατά την κλασσική περίοδο.Έτσι εθιστήκαμε την έννοια της ποιήσεως να αποδίδουμε νοηματικώς στην καλλιτεχνική, ποιητική δημιουργία, καθότι ποιητής σημαίνει δημιουργός.
Συμφώνως όμως προς την νοηματοδότισιν αυτού του όρου κατά την κλασσική περίοδο η δημιουργική διαδικασία δεν απεδίδετο εις αυτό καθ' αυτό το πόνημα της ποιητικής συγγραφής, αλλά εις την επενέργειά του κατά την διάρκειαν των παραστάσεων.
Αυτή η διαφορά στην ερμηνεία του όρου καθιστά στην εποχή μας δυσπρόσιτο και το νόημα του ορισμού, τον οποίο έδωσε ο Αριστοτέλης στην τραγωδία. Εάν δεν κατανοηθεί προηγουμένως η έννοια της ποιήσεως, δεν είναι καθόλου εύκολο να συλλάβουμε και τις έννοιες της ΜΙΜΗΣΕΩΣ και της ΚΑΘΑΡΣΕΩΣ, οι οποίες είναι συνεκτικές για την έννοια της τραγωδίας.

Με τον όρο ποίηση, υπό τον οποίον ο Αριστοτέλης εννοεί κυρίως την τραγωδία, αγόμεθα στην εν τέλη ποίηση, στην δημιουργία της φύσεως και του ανθρώπου. Μπορεί μεν ο Δημιουργός να έχει ποιείσει και τα δύο. Αυτά όμως οφείλουν να γίνουν καλύτερα, να βρουν το αληθές νόημά τους και φθάσουν στον οριστικό τους στόχο μέσα από την παρέμβαση του ανθρώπου. Με αυτήν την έννοια η ποίηση αποτελεί συντέλεση κοσμογονίας με την ανθρώπινη συμβολή στο Θείο Σχέδιο της Δημιουργίας. Δεν είναι λοιπόν διόλου τυχαία η διαπίστωσις, ότι η ποίησης αποτελεί το σημαντικότερο επίτευγμα του ανθρώπου. Ένα επίτευγμα, το οποίον επεκτείνεται σε όλα τα επίπεδα, ως εκπορευόμενο από το πρωταρχικό επίπεδο, το οποίο είναι το οντολογικό: Το γίγνεσθαι των όντων προς την τελείωση. Η μεταφυσική αυτή επιταγή της τελειώσεως θα βρει εφαρμογή στην έννοια της ευταξίας. Αυτή οφείλει να ανταποκρίνεται κυρίως στον Θείο Νόμο και να προάγεται από αυτόν. Οι νόμοι των ανθρώπων οφείλουν να υπόκεινται εις αυτόν και να μην αντιφάσκουν στην υπερκείμενη τάξη, την οποίαν ορίζει το Θείον, το οποίον δέον να εδράζεται εντός της συνειδήσεως των αληθώς ευσυνειδήτων ανθρώπων.

Αντικείμενο της ποιήσεως είναι η αναγνώρισις και η πραγμάτωσις της ανθρωπίνου φύσεως, η νέα και οριστική δημιουργία του ανθρώπου. Η ρήσις του Ηρακλείτου "ΦΥΣΙΣ ΚΡΥΠΤΕΣΘΑΙ ΦΙΛΕΙ" πιστοποιεί ακριβώς τις κρυμμένες δυνατότητες της φύσεως έξωθεν, αλλά κυρίως έσωθεν του ανθρώπου, οι οποίες αφού κυοφορηθούν, καλούνται να αναδυθούν ενεργώς και να συνθέσουν την νέα πραγματικότητα, σηματοδοτώντας την ιστορική διαδικασία ως διαρκή τοκετό της εξανθρωπίσεως του ανθρώπου.
Οι συνέπειες, οι οποίες προκύπτουν από αυτήν την οντολογική αφετηρία, διέπουν αντιστοίχως όλες τις βασικές εκφάνσεις του ανθρωπίνου βίου, στο πολιτικό, στο κοινωνικό, στο οικογενειακό επίπεδο, στο επίπεδο του ήθους και σε όλα όσα έπονται.

Η Θεία εκπόρευση της επιταγής για τελείωση του ανθρωπίνου βίου συγκροτεί σύστημα αξιών, επί του οποίου δεσπόζει ως σημαντικότερη όλων η Θεία Δικαιοσύνη. Όχι υπό την έννοια της άνωθεν επιβολής του δικαίου υπό την μορφήν της Νεμέσεως, αλλά ως πρόκληση στην ανθρώπινη δραστηριότητα να προτάξει αυτήν έναντι όλων των υπολοίπων σκοπιμοτήτων, ανεξαρτήτως τιμήματος.

Για τους φίλους και φίλες, που έτυχε να έχουν διαβάσει την σύντομη αναφορά μου, την οποίαν τιτλοφορώ "ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ" και την οποίαν έχω επισυνάψει σε μια από τις πρόσφατες αναρτήσεις, συμπληρώνω εδώ, ότι η οντολογία της τραγωδίας είναι αυτή του ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ. Η Υπέρβασις της Δυαρχίας, υπό την μορφήν της προτάξεως της Θείας Δικαιοσύνης έναντι πάσης σκοπιμότητος, όσο πολύτιμη ή αναγκαία και εάν είναι αυτή δια παν έκαστον, συγκροτεί ένα ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ. Το πρότυπο του Ανθρώπου, ο οποίος όχι μόνο εμφορείται από αξίες, αλλά ανάγει αυτές σε αδιαπραγμάτευτο αγαθό και μέτρον όλων του των επιλογών.

Εξ αυτού προκύπτει παρεπιπτώντως και μια τεραστίας σημασίας συνέπεια, όσο αφορά τον τρόπο, με τον οποίον πρεσβεύει η Δημοκρατία ότι συνίσταται το κοινωνικώς υγιές, δηλαδή η ίδια: Αυτό δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τον εν ποιήσει άνθρωπον, δηλαδή τον συνειδητό πολίτη, ως θεματοφύλακα αδιαπραγματεύτων αξιών. ΚΑΙ ΑΥΤΑ ΔΕΝ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΠΟΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΟΥΤΟΠΙΑ ΑΛΛΑ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ. Αυτή εκδηλώνεται υπό την μορφήν μεταδώσεως του ποιητικού πνεύματος μέσω του θεάτρου. Η πολιτεία καταβάλουσα εις τον πολίτην - θεατήν τα θεωρικά, έρχεται να πραγματώσει το πρόταγμα, ότι αληθής τέρψις της ψυχής είναι η διδαχή της αρετής δια της τραγωδίας. Το εμφύσημα ενός συγκεκριμένου οντολογικού σχήματος, το οποίον καλείται να μετουσιώσει την οπτικήν του πολίτου, καθιστών αυτόν όχι ποιητήν εντός του θεάτρου, αλλά ποιητήν μιας Νέας Ζωής αφού εξέλθει του θεάτρου, στηριγμένης στα πρότυπα που εμφυσεί η τρωσγωδία, μέσω της διαδικασίας που καλείται ΜΙΜΗΣΙΣ.


2. ΜΙΜΗΣΙΣ ΠΡΑΞΕΩΣ ΣΠΟΥΔΑΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΛΕΙΑΣ

Ο ποιητής προβαίνει σε "μίμησιν πράξεως σπουδαίας και τελείας".
Για να το πούμε απλούστερα: Δομεί πρότυπα, τα οποία δια της δραματικής τέχνης εμφυσά εις τους θεατάς. Μια κοινωνία στερουμένη προτύπων είναι εκ των προτέρων μια κοινωνία τυφλή, μια κοινωνία η οποία είναι καταδικασμένη να βαίνει - ή κατά κανόνα να σπεύδει εν τάχει - στο αδιέξοδο.
Αυτό που βιώνουμε σήμερα είναι μια φαυλότατη κοινωνία. Θα ήτο απλώς φαύλη εάν παρέβλεπε την επιταγή της δομήσεως προτύπων. Κατ' ουσίαν όμως, οι σύγχρονες κοινωνίες και οι υποτιθέμενοι επικεφαλείς των όχι μόνο δεν απεργάζονται πρότυπα, αλλά συνειδητά και οργανωμένα προβαίνουν στην αποδόμησιν των προτύπων τα οποία έχουν μέχρι σήμερον, έστω υπό λανθάνουσαν μορφή, διασωθεί.

Τα πρότυπα ως φορείς αξιών, τα οποία παριστά έμπροσθεν των θεατών η μίμησις, δεν δύνανται να μεταδοθούν δια στείρων παραινέσεων και ηθικολογικού τύπου εκκλήσεις. Απαιτείται η εφαρμογή της αισθητικής, η μαστοριά της τέχνης, η οποία δύνεται να συναρπάζει τον θεατήν και να τον οδηγεί εις την σφαίραν του κάλους. "Ηδυσμένος λόγος και μέγεθος", προσεγμένα, εύστοχα και προικισμένα εκφραστικά μέσα, δραματουργία και πλοκή ωθούν τα δρώμενα να οδηγηθούν μέχρι την τελειότητα. Κατ' αυτόν τον τρόπον το τέλειον δεν ορίζεται απλώς ως αυτό που φθάνει εις το τέλος, τον σκοπόν - κατά το "τετέλεσθεν" του αρχαιότερου τελετουργικού γεγονότος - αλλά μέσω της πλήρους εκπληρώσεως των αξιακών επιταγών.

Γράφει πάρα πολύ εύστοχα ο Δρ. Η. Π. ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ στην εισαγωγή της εκδόσεως της "ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ" του Αριστοτέλους των εκδόσεων "ΚΑΚΤΟΣ":
Η μίμηση, όπως θα πεί ο Χάιντεγγερ, συνιστά εισβολή στο είναι των πραγμάτων.
Η φαντασία, ως παράγωγο του φαίνω, παραπέμπει στη φαινομενικότητα και στη φαινομενολογία, ενώ η μίμηση, η οποία είναι αδιάρρηκτα δεμένη, ως έργο μίμου με την πράξη, παραπέμπει στη οντότητα και οντολογία...
... Η μίμηση δεν είναι μεταφορική έννοια, αλλά πραγματικότητα. Δεν αποσκοπεί μόνο, ή τελικά, στην αισθητική ικανοποίηση ή απόλαυση, όπως λέμε σήμερα, αλλά στην γνωστική ικανοποίηση, στη χαρά της λογικής και της δημιουργίας...
...
Η αρχή κάθε πράξεως εδρεύει στην προαίρεση, στην πρόθεση του φορέα της. Η πρόθεση αυτή, όσο κι αν διαμορφώνεται υπό το κράτος φυσικών και ιστορικών καταναγκασμών, διακατέχεται και διαπνέεεται στο βάθος από μια ελεύθερη βούληση, η οποία κατευθύνεται προς ένα σκοπό που υπερβαίνει μια υλική πραγματικότητα. Στα ΦΥΣΙΚΑ ο Αριστοτέλης εκφράζει περίπου την σκέψη αυτή, όταν, συσχετίζοντας την τέχνη με τη φύση διαπιστώνει ότι "ἡ τέχνη τά μέν ἐπιτελεῖ ἅ ἡ φύσις ἀδυνατεῖ ἀπεργάζεσθαι, τά δέ μιμεῖται. Στο ίδθιο πνεύμα λέγεται και στα ΠΟΛΙΤΙΚΑ ότι "πᾶσα τέχνη και παιδεία το προσλεῖπον βούλεται της φύσεως αναπληροῦν".

Αυτή η αντίληψις, ότι η δημουργία εμπεριέχει ως ΕΝΤΕΛΕΧΕΙΑ, δηλαδή εσωτερική ροπή προς συγκεκριμένο στόχο -τέλος - για να χρησιμοποίσω τον όρο του Αριστοτέλους - την ολοκλήρωσή της μέσω της ανθρωπίνου δραστηριότητος - εν συνδυασμώ πάντοτε με την επενέργεια του Θείου - στα πλαίσια μιας τελειωτικής κοσμογονίας και ανθρωπογενέσεως, συναντούμε και στην ζώσα διδασκαλία ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΜΥΣΤΙΚΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ, έστω και εάν η ΑΜΙΓΩΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΦΕΤΗΡΙΑ αυτού του προτάγματος δεν ομολογείται, ένεκα λόγων σκοπιμότητος, ευθέως. Αυτή είναι και μια από τις σημαντικότερες προσφορές αυτών των μεγάλων μορφών του Ελληνισμού, η προσπάθεια ΕΛΛΗΝΟΠΟΙΗΣΕΩΣ δηλαδή της χριστιανικής πίστεως, στα πλαίσια της Ορθοδοξίας. Μια προσπάθεια, η οποία συνετελέσθη σε ΜΟΝΙΜΗ ΙΣΧΥΡΟΤΑΤΗ ΡΗΞΗ με την καθεστηκίαν εκκλησιαστικήν τάξιν, την οποίαν εκπροσωπούσαν κατά κανόνα οι άνωθεν επιβεβλημένοι "ταγοί", ως κατά κανόνα επιτηρηταί μιας συμβατικώς συντηρητικής, τουτέστι υποταγμένης σε συμφέροντα κρατικής ηγεσίας. Ας μην θεωρηθεί τυχαία ΚΑΙ Η ΣΧΕΔΟΝ ΠΛΗΡΗΣ ΑΠΟΣΙΩΠΗΣΙΣ αυτών των φωτεινών μορφών από την σύχρονον κατεστημένην εκκλησίαν. Εάν δεν υπήρχε η σύγχρονη θεολογική αναγέννησις των λεγομένων "Νεοορθοδόξων" (προσδιορισμός τoν οποίoν οι ίδιοι αποποιούνται, διεκδικούντες την συνεπήν συνέχισιν της εκκλησιαστικής παραδόσεως) ίσως αγνοείτο πλήρως η προσφορά των Μυστικών Πατέρων, ή έφθανε ως εμάς μέσα από το παραμορφωτικό πρίσμα των γραπτών κάποιων Αγιορητών μοναχών, οι οποίοι διακρίνονται από άκρως τοξική αρτηριοσκλήρωση ιδεών. Ενώ το θέμα αυτό αξίζει μιας ειδικής, συγκεκριμένου πραγματείας, η οποία κατά την άποψη του υποφαινομένου σήμερα ζωτικώς απουσιάζει, με αποτέλεσμα η σύγκρουση των καλώς νοούμενων Ελληνιστών και των καλώς νοούμενων Χριστιανών να αποτελεί διάλογο κωφών, υποσχόμενος μιαν μελλοντικήν αναφοράν επί του θέματος, θα αρκεσθώ να αναφέρω επιγραμματικώς και δειγματοληπτικώς την διδασκαλίαν του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού περί ΟΓΔΟΗΣ ΗΜΕΡΑΣ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ, τα όσα παραθέτει ο Αγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς στο σύγγραμμα "ΕΙΣ ΤΑ ΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ", το "ΠΕΡΙ ΘΕΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ" του Αγίου Διονυσίου Αεροπαγίτου και το "ΠΕΡΙ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ"του ιερού Καβάσιλα.
Επ' αυτού θα ήταν σοβαρή παράληψη να μην αναφέρω την όλως σημαντική επικαιροποίηση του προτάγματος της ανθρωπίνου μετοχής στην ολοκλήρωση της Δημιουργίας, στο συνολικό έργο του Χρήστου Γιανναρά. Ο εντοπισμός του κ. Γιανναρά, ότι "ο άνθρωπος έχει κληθεί να βάλει την φύση να λειτουργήσει", είναι ιδιαιτέρως επιτυχής και αποκαθιστά ένα από τους βασικούς άξονες της διδασκαλίας των μυστικών πατέρων της εκκλησίας. Με αυτήν την ευκαιρία, αξίζει να εξάρω τους εύστοχους εντοπισμούς του κ. Γιανναρά, που αφορούν μια σύνδεση του Εκκλησιστικού Πνεύματοςμε αυτό της Κλασσικής Ελληνικής Δημοκρατίας, στην βάση της σύνδεσις του "Εκκλησισιαστικού Γεγονότος" με την δομή και την φύση του επιτεύγματος της Δημοκρατικής Πόλεως της κλασσικής περιόδου. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι "καθαγιάζεται" σύνολη η εκκλησιαστική παράδοσις, όπως επιχειρεί να πείσει με το - αναμφινβόλως ιδιαιτέρως σημαντικόν και πρωτοποριακόν έργον του - ο Χρήστος Γιανναράς. Η αξιολόγησις της Ορθοδόξου Εκκλησίας από τον γράφοντα είναι πολύ διαφορετική από αυτήν του Δασκάλου που προαναφέρθηκε και παρ' όλην την προσήκουσα τιμή, έχω επιτρέψει στον εαυτό μου να διαφοροποιηθώ στα πλαίσια αυτής της σελίδας ακόμη και σε στοιχειώδη και θεμελιώδη ζητήματα απέναντι στις απόψεις του, όπως στο ζήτημα της οντολογίας.
Νομίζω, ότι μια αντιπαραβολή αυτού που καλείται να επενεργήσει η τραγωδία, δηλαδή η ΚΑΘΑΡΣΙΣ, με αυτό που επιδιώκει η συμμετοχή στην Ορθόδοξη εκκλησία, μπορεί να αποκαλύψει την διαφορά των δυο αυτών οδών, η οποία δεν είναι καθόλου μικρή, παρά τα σημεία τομής, που αποτελούν στην ουσία δρώμενα του τραγικού θεάτρου και συστατικά στοιχεία της Δημοκρατίας , τα οποία η υιοθέτησε η εκκλησία.


3. ΚΑΘΑΡΣΙΣ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ

Προανέφερα, ότι χωρίς την κατανόηση της έννοιας της ποιήσεως, δεν είναι δυνατόν να κατανοηθεί η μίμησις και αυτό που αυτή αποσκοπεί, τουτέστιν η κάθαρσις. Εν πολλοίς και η έννοια της καθάρσεως, πιστεύω ότι έχει ως ένα βαθμό σήμερα παρεξηγηθεί, με αφετηρία αυτό που προσφέρουν τα θεάματα στην εποχή μας. Είχα υπογραμμίσει σε προηγούμενη ανάρτηση, ότι αυτό που προσφέρουν σήμερα τα θεάματα, αποτελεί κατά κανόνα ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΟ. Υποκατάστατο, αυτού που θα θέλαμε να συμβαίνει, κατά αντιπαραβολή αυτού που πραγματικά συμβαίνει. Όπως πχ. η επικράτησις του καλού επί του κακού, κυρίως με την μορφή που έχει το "αίσιον πέρας" ή Χάπυ Έντ, κατά τον νεοελληνικότερον, μιας ταινίας ή παραστάσεως. Ή η ανάπτυξη υπερνεργητικής δράσεως, την οποίαν εμείς τελείως παθητικά απολαμβ-αυνάνουμε. Η συνδιαστικώς: η επικράτησις του "καλού" επί του "κακού" χωρίς να κουνήσουμε το δακτυλάκι μας. Όπου, το τι είναι "καλό" και τι "κακό" αποφασίζει το κάθε Χόλλυγουντ του σειρμού.
Με αυτό δεν αποσκοπώ να μηδενίσω την έβδομη τέχνη. Τουναντίον ο κινηματογράφος έχει προσφέρει και σπουδαία αριστουργήματα, δίπλα όμως σε μαζικότατη παραγωγή σαχλαμάρας. Η μεταφορά στον κινηματογράφο κλασσικών λογοτεχνικών έργων, μπορεί μεν να κατέστησε αυτά υπό ένα τρόπον προσιτά στο ευρύ κοινό, από την άλλην όμως απεμάκρυνε τους ανθρώπους σε σημαντικό βαθμό από την ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων και μυθιστορημάτων, με στόχο την τέρψη. Οι οικιακές βιβλιοθήκες - στον βαθμό που υπήρχαν - αντικατεστάθησαν από "βιντεοθήκες". Η μεγάλη καθίζησις όμως, την οποίαν επέφερον οι κινούμενες εικόνες σε βάρος του γραπτού λόγου, επήλθε με μοχλό την τηλεόραση. Το να λειτουργούμε με εικόνες, προσδίδει στον εγκέφαλο μια τελείως διαφορετική λειτουργικότητα, από την περίπτωση που λειτουργούμε με γραπτούς όρους, δηλαδή έννοιες. Με αυτή την μέθοδο αδυνατίζει φοβερά όχι μόνον η φαντασία μας, αλλά ευνουχίζεται και η ικανότης δημιουργικής προβολής, δηλαδή ο οραματισμός.
Αυτό που αναμένουμε βλέποντας μια ταινία - πέρα από τις "ωραίες εικόνες" και την δια της οθόνης μεταφοράς μας σε θαυμαστούς κόσμους, τους οποίους ουδέποτε θα ευδοκιμήσουμε να επισκεφθούμε φυσικώς στα πλαίσια της πεζής μας καθημερινότητος, του μέσου που εύστοχα ονομάσθηκε "φάμπρικα παραγωγής ονείρων" - αφορά κυρίως την ικανοποίηση ενός αισθήματος δικαιοσύνης, το οποίον καταπατείται κατάφωρα στα πλαίσια ενός αγρίως αδίκου ντουνιά. Η να ξεδώσουμε από την μονοτονία της ρουτινιασμένης ζωής μας με τις φάρσες μιας κωμωδίας, παράγοντας την αναμφιβόλως σωτήρια αδρεναλίνη του γέλωτος. Ή να δακρύσουμε, στα πλαίσια της σκληρόκαρδα και αδιάφορα δομημένης ονειρώξεώς μας, με τα παθήματα των πρωταγωνιστών ενός δράματος.
ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΟΜΩΣ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΞΕΣΑΛΩΜΑ ΜΗ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΝ ΜΕ ΤΗΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΝ ΤΗΣ ΚΑΘΑΡΣΕΩΣ. ΤΟΥΝΑΝΤΙΟΝ ΚΑΤΑ ΒΑΣΗ ΕΠΕΝΕΡΓΟΥΝ ΤΟ ΑΚΡΙΒΩΣ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ ΜΕΤΑΘΕΤΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΡΟΚΛΗΣΙΝ ΤΟΥ ΗΡΩΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΕΑΤΗΝ ΕΙΣ ΤΑ ΣΤΗΜΕΝΑ ΑΝΑΠΑΡΑΓΟΜΕΝΑ ΑΝΘΡΩΠΑΡΙΑ ΕΠΙ Η ΕΝΤΟΣ ΚΑΠΟΙΑΣ ΟΘΟΝΗΣ.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι κινούμενες εικόνες δεν μας επιρρεάζουν με την μετάδοση προτύπων. Σαφώς και αυτές υποβάλλουν, η ορθότερον επενεργούν ένα σκόπιμον και οργανωμένον καταιγισμόν υποβολών. Αυτά όμως τα οποία υποβάλλουν, είναι τα ακριβώς αντίθετα από αυτά που επιδιώκει η ΚΑΘΑΡΣΙΣ. Μάλιστα, σήμερα θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, ότι μια ενεργός κάθαρσις οφείλει να επενεργεί απελευθέρωση από όλην αυτήν την τοξικήν υποβολήν.

Γράφει επ' αυτού ο κ. Δρ. Νικολούδης εις τον πρόλογον που προανέφερα:
Η ΚΑΘΑΡΣΙΣ, ουσιαστικό ενεργείας, προέρχεται, μέσω του καθαίρω, από το καθαρός, το οποίο έχει αντίθετο στην θρησκευτική γλώσσα το μιαρός - και διακρίνεται από το αγνός...
...Κάθαρσις σημαίναι "καθαρμός" και "εκκένωση" και δεν φαίνεται να έχει θρησκευτικό περιεχόμενο, ενώ καθαρμός χρησιμοποιείται κυρίως από τους τραγικούς με θρησκευτική σημασία...
...Από την χρήση αυτή των καθαρός, καθαίρω και κάθαρσις προκύπτει ότι έχομε ένα σώμα ή ένα σύστημα από το οποίο αποβάλλεται κάτι και ότι η αποβολή αυτή έχει ως άμεση συνέπεια την αποκατάσταση του σώματος ή του συστήματος στην αυθεντικότητά του και την αποκάλυψη έτσι του πραγματικού εαυτού του.
Κάθαρση σημαίνει άρση της αλλοτρίωσης, αποκατάσταση της ακεραιότητας, της γνησιότητας. Το καθαρό πράγμα δεν έχει τίποτε ξένο ή συμπτωματικό και δεν του λείπει τίποτε απ' ότι αποτελεί την ουσία του.

Κατ' ουσίαν η κάθαρσις αποτελεί ΘΕΡΑΠΕΙΑΝ από την τοξιτότητα, δια της εμφυσήσεως του ηρωικού τρόπου υπάρξεως. Ο ΗΡΩΣ και η ΗΡΩΙΣ - και εδώ οφείλω να υπογραμμίσω, ότι η τραγική ποίησις απευθύνει ομότιμα και ταυτοχρόνως την έκκλησιν ηρωισμού προς αμφότερα τα φύλλα, επειδή ακριβώς διακρίνεται από τον οντολογικό της προσανατολισμό - εμφορούνται από την αδιαπραγμάτευτον ετοιμότητα της προασπίσεως υψηλών αξιών. ΚΑΤΑ ΣΥΝΕΠΕΙΑ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΙΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΕΠΙ ΑΞΙΑΚΗΣ ΒΑΣΕΩΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΟΠΟΙΟΝ ΣΥΝΙΣΤΑ ΤΗΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ.

Αυτό το οποίον οδηγεί εις την κοινωνικήν τοξικότητα είναι η τοξικότης των κυττάρων του κοινωνικού οργανισμού, δηλαδή η ατομική τοξικότης. Τα άτομα διαμορφώνουν, υπό την ιδιότητα του πολίτου, τους θεσμούς. Οι θεσμοί όμως επιδρούν τ' ανάπαλιν επί των ατόμων και συμβάλλουν σημαντικότατα εις την διαμόρφωσίν των. Ο ΗΡΩΙΣΜΟΣ εκπεφρασμένος στο επίπεδο του τραγικού ατόμου, δεν απεργάζεται μόνον τον ατομικόν αποκαθαρμόν από την τοξικότητα, αλλά επιφέρει τοιουτοτρόπως και την εξυγίανσιν των κοινωνικών θεσμών, τουτέστιν δομεί Δημοκρατίαν δια της καταργήσεως της κοινωνικής αλλοτριώσεως.
Όπως ανέλυσα σε προηγούμενη ανάρτηση η τοξικότης αποτελεί το αίτιον της βαθμιαίας αλλοτριώσεως.

Εδώ βρίσκεται και Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΤΟΜΗ της τραγικής ποιήσεως. Η αποκάλυψις της λειτουργικής αλληλουχίας του μέρους προς το όλον και του όλου προς το μέρος, του ατόμου προς την κοινωνίαν και τ' ανάπαλιν, του πολίτου προς τους θεσμούς και τους θεσμούς προς τον πολίτην, καταρρίπτει όλες τις θεωρήσεις, οι οποίες επιχειρούν να επιβάλλουν ένα ιδεολογικό μονόδρομο, επιχειρώντας να ανασκευάσσουν τον άνθρωπο, χωρίς να αποδίδουν έμφαση στους θεσμούς, ή επιχειρούν να ανασκευάσουν τους θεσμούς, χωρίς να αποδίδουν έμφαση εις τον παράγοντα άνθρωπον.
Τόσο οι μεταφυσικές αναζητήσεις, οι οποίες περιφρονούν τα εγκόσμια, οι θρησκείες, οι οποίες επιμένουν ότι δεν τους αφοράς στο ελάχιστο το πολιτικόν γίγνεσθαι, αλλά και οι κοινωνιστικές θεωρίες, οι οποίες φρονούν, ότι η κοινωνία μπορεί να μετεξελιχθεί με την δράσιν ανθρώπων, οι οποίοι είναι καθίκια, φθάνει αυτοί να έχουν ταξικήν συνείδησιν, δηλαδή να μην αποτελούν μόνο τάξιν "καθ' εαυτήν" αλλά τάξιν "δια τον εαυτόν της", ως αι μαρξιστικαί ονειρώξεις προπαγανδίζουν, οδηγούν - ως αποσπασματικαί και ως εκ τούτου μη λειτουργικαί θεωρήσεις - εις αδιέξοδον.
Σε αντίθεσιν προς αυτά ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΜΟΝΟΝ ΑΥΤΟ αποτελεί το αληθές πνεύμα ατομικής και κοινωνικής χειραφετήσεως, ως εμβαπτισμένο εις την αρχήν ΤΟΥ ΚΑΘ' ΟΛΟΥ.
Ακριβώς εις αυτήν την αρχήν προσβλέπει η Κάθαρσις.

Εις το δεύτερον μέρος της αναπτύξεως αυτού του θέματος θα ασχοληθώ με τις εξής ενότητες:

4. Η αρχή του καθόλου
5. Ο ΜΥΘΟΣ ως βάσις της τραγωδίας. Η διαχρονικότητα του μύθου και η τραγική πρόκληση στο σήμερα.
6. Σύγχρονοι τραγικαί μορφαί της Ελλάδος. Οδοδείκται ΚΑΘΑΡΣΕΩΣ δια τον τόπον μας και την οικουμένην.

Αυτήν την ανάρτησιν κλείνω με στίχους από την μαγνησοσκόπησιν του άσματος του συγκροτήματος "Νέα Τάξη Πραγμάτων" που ακολουθεί. Οι φίλοι μου ζήτησαν μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου την προβολή κάποιας άλλης προσφάτου μαγνητοσκοπήσεως, η οποία δεν ανοίγει ένεκα δικαιωμάτων της δισκογραφικής εταιρείας.

...Το κομμάτι αυτό απευθύνεται σε σένα
κ' είναι μοναδικό όπως εσύ
αν προτιμάς την αλήθεια από το ψέμα
ξέροντας πως η κατάσταση θα είναι τραγική

Τότε καλά έκανα και έπιασα την πένα
γιατί στην τελική αυτό είναι ζωή
μια μάχη άνιση με τα δεδομένα
που προοιμίου έχει χαθεί
και όμως κάπου θα δοθεί

Η ιστορία εκεί γυρνά σελίδα
όταν τριακόσιοι πολεμούν χωρίς ελπίδα
όταν το σκότος ματωμένο των ανθρώπων
επουλώνει τις πληγές σου για να μείνεις ηλιαχτίδα

Κι αν ξεσπάσει καταιγίδα δεν τρέχεις να κρυφτείς
απλά υπομένεις τις στάλες της βροχής
η χαρά σου έγινε θλίψη μα μην ντραπείς
νά' σαι περήφανος που στάθηκες στο τέρμα αξιοπρεπής.

Ευχαριστώ τους φίλους της ΝΤΠ για την αποστολή της πολύ άξιας μαγνητοσκόπησης, για την προσοχή που απέδωσαν με αυτήν την αποστολή στην σελίδα και τους εύχομαι κάθε επιτυχία.