ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΣΕ ΦΙΛΟ ΣΧΟΛΙΑΣΤΗ

Συνεχίζω το κείμενο της προηγούμενης ανάρτησης με θέμα την απάντηση στο φίλο σχολιαστή, με τη θεματολογία που εκεί προανάγγειλα.

Η ΤΟΜΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ. ΟΛΥΜΠΙΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΧΘΟΝΙΩΝ
---------------------------------------------------------------------------

Όπως ισχυρίστηκα στο προηγούμενο μέρος, όσο αφορά την ερμηνεία των εξουσιαστικών φαινομένων και τη διαμόρφωση των κέντρων που εξασκούν εξουσία, ιδιαίτερα όσο αφορά την αθέατη πλευρά τους, την ενασχόληση με την οποία κατά σύμβαση αποκαλούμε "συνωμοτική θεώρηση", αποφασιστικό ρόλο παίζει η ωρίμανση της ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ του ανθρώπου μέσα στην ιστορία.
Την ανθρώπινη συνείδηση και τις δομές που αυτή συγκροτεί, ως συλλογικό απαύγασμα της εμπειρίας, που απεργάζεται η πορεία του ανθρώπου μέσα στη ροή του χρόνου, προτάσσω έναντι παντός άλλου παράγοντα, που μπορεί να επηρρεάζει τα εξουσιαστικά μορφώματα.
Με αυτή την οπτική, κάθε αναφορά σε εξωγήινους, εσωγήινους, UFOs, διαβόλους, τριβόλους και τα συναφή, χωρίς να τα απορρίπτω ή να τα αποδέχομαι, τους αποδίδω εν τέλει τελείως δευτερεύουσα σημασία, ως προς τον κύριο διαμορφωτικό παράγοντα, που είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, απτός και όπως (νομίζουμε ότι) τον γνωρίζουμε.
Βεβαίως οι προεκτάσεις της προβληματικής, στην προσπάθειά μας να εξερευνήσουμε και να ερμηνεύσουμε την τρόπο τινα αθέατη (που κάθε άλλο παρά αθέατη είναι) πλευρά της ιστορίας, επειδή ακριβώς στρέφουμε την προσοχή μας προς το αθέατο και "σκοτεινό", τείνει ενδόμυχα να προσλάβει τις διαστάσεις του υπερβολικά θεαματικού, του αναπάντεχου και του εντυπωσιακού που υποβάλει.
Προτιμώ την ήρεμη οδό της αξιολόγησης των άμεσα προσβάσιμων και απλών πληροφοριών, που θεωρώ ότι επαρκούν πλήρως για να δομηθεί ένα συνεκτικό ερμηνευτικό και αναλυτικό όργανο, το οποίο δεν μπορεί παρά να αναπτύσεται γύρω από τους άξονες Πνεύμα - Συνείδηση - Ήθος, που αποτελούν τον πυρήνα της ύπαρξής μας. Και η απάντηση σε αυτές τις προκλήσεις επαρκεί, νομίζω, για να θωρακίσει τη συγκροτημένη αντιμετώπιση από μια προσωπικότητα απέναντι σε όλα τα υπόλοιπα δεδομένα, τα οποία, μέσα από αυτή την οπτική, δεν μπορούν παρά να έχουν μόνο διαδικαστικό χαρακτήρα.

Τα απτά δεδομένα, στα οποία προσανατολίζομαι, για να συγκροτήσουμε την δέουσα προβληματική, όπως αυτά παρέχονται από τις ιστορικές πηγές και τις υπάρχουσες συστηματικές (με την ακαδημαϊκή έννοια) μελέτες και αναλύσεις, είναι περισσότερο από επαρκής, τόσο από πλευράς πλήθους, όσο και από πλευράς κατάδειξης μηχανισμών και αλληλουχιών και για να βρεθεί άκρη. Με αυτή την έννοια, πρόκειται σαφώς κατ' αρχήν για μια συμβατική γνωσιολογική διαδικασία. Αυτή οφείλουμε να την ακολουθούμε με αυστηρή αναλυτική και αποδεικτική μέθοδο.
Φυσικά θα ψευδόμουν, εάν ήθελα να περιορίσω την αναζήτηση σε αυστηρά νοησιαρχικές μεθόδους, στο ποσοστό μάλιστα που εξάρω την Πυθαγόρια και Πλατονική Πρόταση. Η κατά Πλάτονα εμμονή στην αρετή, ως απαραίτητης οδού προς την επίγνωση και το φωτισμό, αποτελεί την αναμφισβήτη όχι μόνο αιτίαση, αλλά και προαίρεση στην διαδικασία εξεύρεσης της αλήθειας. Διότι η αλήθεια δεν μπορεί να αποτελέσει γνωσιολογικό αντικείμενο, αλλά μόνο πεδίο ταύτισης, ή ορθότερα σημείο συνάντησης με τον πραγματικό εαυτό μας.
Οι παλαιότεροι έλεγαν "χτίστε ένα σπίτι", εννοώντας την εσωτερική ενορατική πορεία, που με προϋπόθεση τους καθαρμούς, επιτρέπει στον άνθρωπο μια άλλη ζωοδότηση της λειτουργικής σχέσης συνειδητού και ασυνείδητου, αναζήτησης και αποκάλυψης.
Στην απάντηση όμως στον αγαπητό σχολιαστή, οφείλω, όπως ανάφερα να εστιάσω την προσοχή στα εύλογα, πραγματιστικά δεδομένα.

Όπως εντοπίστηκε στο προηγούμενο μέρος της αναφοράς, ενώ ο τρόπος της κοινωνικής οργάνωσης ήταν μητριαρχικός, η θρησκεία των προτογόνων σε όλες τις ιστορικές περιόδους και όλες τις γεωγραφικές περιοχές είναι η βλαστική λατρεία. Αυτή συνίσταται στη λατρεία της μητέρας γης, η οποία συμπυκνώνεται στο πρόσωπο μιας κεντρικής θυλικής θεότητας. Η ενεργοποίηση των δυνάμεων της γονιμότητας, της βλαστικής ικανότητας της γης, γίνεται με την έκχυση του αίματος στο έδαφος του ιερού της υιού, που είναι ο βασιλεύς ή ήρως, επενεργώντας εξιλασμό αυτών των δυνάμεων. Η λατρεία αυτή ονομάστηκε χθόνια, από το όνομα της γης, που είναι χθών. Στο χώρο της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, αυτά τα δίδυμα θεοτήτων, που περιλαμβάνουν το μητρικό και ηρωϊκό στοιχειο, ενώ εκφράζονται με διαφορετικά ονόματα, περιλαμβάνουν πανομοιότυπους συμβολισμούς και παρόμοια πρακτική. Η Αστάρτη στην μείζονα περιοχή της Βαβυλώνας, η Κυβέλη στη Μικρά Ασία, η Ίσις στην Αίγυπτο, δίπλα στις άρρενες θεότητες όπως ο Άδωνης, ο Υάκινθος και ο Όσιρης είναι αποτελούν τις βασικές αναφορές χθόνιας λατρείας.
Ο πλούτος που παρέχει η γη είναι μέσα στη χοάνη που βαστάει η Αμάλθεια, εκείνη δηλαδή η μορφή, που εξασφαλίζει στους ανθρώπους την δυνατότητα να μην είναι μαλθακοί, ένεκα της ασιτίας. Η χοάνη αυτή ονομάστηκε πλούτος. Από την ίδια ρίζα προέρχεται και η ονομασία του Πλούτονα, ως της κατ΄εξοχήν χθόνιας θεότητος.
Η ανθρωποθυσία καταγράφεται γλαφυρά στον Ελλαδικό χώρο, μέσα στο "Θείο Δράμα". Τον τεμαχισμό δηλαδή του Διονύσου, του ιερού παιδιού (Διας + νύσος = παιδί, νεοσός, από την ίδια ρίζα προέρχεται προφανώς και ο όρος "νυστέρι", δηλαδή τελετουργικό εγχειρίδιο για την παιδική ανθρωποθυσία) και τον κατασπαραγμό του από τις Μαινάδες στα όρια της "ιερής Μανίας".

Όπως ειπώθηκε στο προηγούμενο μέρος, το Προμηθεϊκό Πνεύμα χειραφέτησε τον άνθρωπο από την άνευ όρων εξαρτησή του από τις δυνάμεις της φύσεως. Αυτή η πορεία καταγράφεται μέσα από τα Έπη των Ηρώων. Στην περίπτωση των Σουμερίων είναι ο Γιγαλμές ο Ήρωας, με το έπος που τον συνοδεύει, που καταργεί την επικράτηση των χθόνιων δυνάμεων. Στην Ελλάδα η μυθολογία αναφέρει πλήθος Ηρώων που επενεργούν την χειραφέτηση και απεξάρτηση. Οι κυριότερες μορφές είναι ο Ηρακλής και ο Θησέας. Οι Ήρωες απαλάσσουν την κοινωνία από την προηγούμενη μορφή λατρείας. Αυτή η διδικασία αναπαρίσταται συμβολικά με την εξόντωση διαφόρων τεράτων. Η Ελληνική μυθολογία έχει αναλυθεί αρκετά από θρησκειολογική άποψη και δεν μπορεί να γίνει στο σημείο αυτό μια εκτενής αναφορά. Ενδεικτικά αναφέρω μόνο, ότι στην περίπτωση του μύθου της Λερναίας Ύδρας και των Στυμφαλίδων Ορνίθων από τον Ηρακλή, είναι προφανής η αναφορά στα ιερά του Λυκείου Διός, που υπήρχαν τόσο στη λίμνη Λέρνη, όσο και στη λίμνη Στυμφαλία. Ο Λύκιος Δίας, σύμφωνα με το μύθο, τρεφόταν με ανθρώπινο κρέας και είχε τη μορφή λύκου.
(Με την ευκαιρία αυτή αναφέρω την τελετή "ορκωμοσία λυκιδέως" στον τεκτονισμό, που αφορά τους υιούς των τεκτόνων. Εφόσον ο γιός είναι ο μκρός λύκος, δεν μπορεί παρά ο πατέρας να είναι ο μεγάλος). Το σύμβολο του λύκου αποτελεί από τότε αντιπολιτιστικό σύμβολο κάποιων περιφερόμερων λαών, που χωρίς να αναπτύξουν μόνιμους καταυλισμούς και τον αντίστοιχο πολιτισμό περιφέροντο μέσα στις στέππες. Η προσονυμία του σφαγέα των εθνοτήτων της Οθομανικής Αυτοκρατορίας μουσταφά κεμάλ, ανάγεται σε αυτό το αρχέτυπο, όπως και της πολιτικής αγέλης των "γκρίζων λύκων". Το μολοχιστικό κατεστημένο, σε μια προσπάθεια να επαναφέρει στους νέους τα πρότυπα της δυτικής λατρείας, δημιούργησε τα "λυκόπουλα", για να αναπτύξει δήθεν την αγάπη των παιδιών για τη φύση. Στο ίδιο πλαίσιο συγκαταλέγεται και η προπαγάνδιση του "διαφωτιστή" Ζαν Ζακ Ρουσώ, για το λεγόμενο φυσικό δίκαιο, την επιστροφή στη φύση και την αμφισβήτηση του πολιτισμού.

Ο όφις, ως σύμβολο των χθόνιων δυνάμεων, ενσωματώνεται στην παράσταση των ηρώων της χθόνιας λατρείας, που είναι κατά το ήμυσι φίδια και κατά το ήμυσι άνθρωποι, όπως ο Εριχθόνιος.
Από πλευράς θεολογικής αποκρυστάλλωσης, τις χθόνιες θεότητες αμφισβητούν και τελικά καταβάλουν οι Ολύμπιοι, οι οποία αναπαρίστανται ως θεότητες φτερωτές, εξ ουρανού. Γλαφυρή αναπαράσταση μεταξύ χθόνιων και ουράνιων αποτελεί η "Γιγαντομαχία", όπου φτερωτές θεότητες αντιμάχονται θεότητες, που είναι από τη μέση και κάτω φίδια. Μια τέτοια αναπαράσταση βρίσκεται στο ναό της Περγάμου. Ο συμβολισμός χθόνιου και ουράνιου στοιχείου αντιπαραβάλει το χοϊκή εξάρτηση στην πνευματική χειραφέτηση. Ο ουρανός ταυτίστηκε συμβολικά με το πνεύμα, ως εκείνο το στοιχείο, που ενώ βρίσκεται σε άμεση επαφή και αλλουληχία με τη γήινη υλικότητα, δεν είναι άμεσα υλικό, αλλά είναι περισσότερο ενεργειακό, λόγω των ανέμων, της διάχυσης του ηλιακού φωτός, των κεραυνών κλπ.
Οι Ολύμπιοι θεοί, οι οποίοι ανάγονται στο στάδιο της πατριαρχίας, εκφράζουν την υπεροχή του Προμηθεϊκού Πνεύματος πάνω στην συνθηκολόγιση του ανθρώπου απέναντι στα υλικά δεδομένα των φυσικών δυνάμεων. Τα θυλικά πρότυπα υποτάσσονται στα άρρενα. Η Ήρα αποτελεί πλέον υποδεέστερη θεότητα του παντοδυνάμου Διός, που ασχολείται με τα της οικίας. Και το θυλικό πρότυπο που προάγει ο Μέγας Άρρην Θεός Ζευς, είναι η Αθηνά, η Θεά του Πνεύματος και όχι της Ύλης. Κατ΄ακολουθία, η Αθηνά δεν έχει μητέρα, αλλά βγαίνει μέσα από το κεφάλι του Δία μετά από σφυροκόπημα του Ηφαίστου, που δείχνει την ποιοτική πρόοδο της χειραφέτησης του ανθρώπου από τις φυσικές δυνάμεις, μέσω της ανάπτυξης της μεταλλουργίας.

Η μετάβαση από τη μια μορφή θρησκείας στην επόμενη αποτέλεσε μακρά πορεία πενυματικής χειραφέτησης και αντίσοιχων κοινωνικών αγόνων και δεν έγινε με απότομο τρόπο. Ενώ στην αρχή ήταν επόμενο να αμφισβητηθεί καίρια η οντότητα θεοτήτων που είχαν ταυτιστεί με τις ανθρωποθυσίες, όπως η Μέδουσα και η Στρίγγλα, στην πορεία άλλες θεότητες ενσωματώθηκαν στο Πάνθεον των Ολυμπίων, αφού μεταλλάχθηκαν με τον ανάλογο τρόπο.
Εξάλλου δεν πρέπει να παραβλέπουμε, ότι κάθε θεωρητικοποίηση αποτελεί μια μορφή αφαίρεσης, κατά συνέπεια περιορίζει την πραγματικότητα στην προσπάθεια να αποδόσει τον πυρήνα της. Και οπωσδήποτε αυτή, όπως συχνά εντοπίστηκε, αποδίδει καλύτερα την πραγματικότητα. Όταν όμως τα συμπεράσματα που προάγονται, δεν σχετικοποιηθούν στη συνέχεια, δεν είναι δυνατόν να αποκτηθεί μια πιο ολοκληρωμένη αντίληψη των φαινομένων, παραμένοντας στην αφαιρετική παρομόρφωση.
Αυτή την πολύτιμη διαπίστωση θέτει το πρώτο σχόλιο σε αυτή την ανάρτηση, που σωστά διαπιστώνει:

Οι Αμπορίτζιναλς τής Αυστραλίας που, όταν ήρθαν σε επαφή μαζί τους οι Δυτικοί, αυτοί ζούσαν στην εποχή του λίθου, με νομαδικό και τροφοσυλλεκτικό τρόπο. Άσχετα αν έχουν μητριαρχική κοινωνική δομή, ή λατρεύουν με κάποιον τρόπο τη μεγάλη μητέρα, πέραν των ανιμιστικών πεποιθήσεών τούς.
Όμως, δεν έχει υπάρξει ποτέ η υπόνοια, ότι τελούσαν ή τελούν ανθρωποθυσίες ή ασκούν κανιβαλισμό.
Επίσης, λόγω τής τεράστιας έκτασης τής Αυστραλίας και του αραιού πληθυσμού, δεν έκαναν πολέμους.
Ολα τα παραπάνω νομίζω ίσχυαν και για τούς κατοίκους των νήσων τής Χαβάης και άλλων απομονωμένων νησιών του Ειρηνικού, που ήταν εξαιρετικά ειρηνικοί λαοί.

Αντίθετα, στους Μαορί τής Νέας Ζηλανδίας, στους Παπούα και σε άλλους πρωτόγονους πληθυσμούς, με τούς οποίους πρόλαβαν να έρθουν σε επαφή οι δυτικοί, συναντάμε το φαινόμενο του τελετουργικού κανιβαλισμού, πάντα όμως στα πλαίσια πολεμικών συγκρούσεων.
Έτρωγαν π.χ. την καρδιά ή το συκώτι του αιχμάλωτου εχθρού για να πάρουν τη δύναμή του.
Σε περιόδους μεγάλης πείνας, έκαναν ακόμα και επιδρομές στις εχθρικές φυλές και άρπαζαν ανθρώπους για τροφή.
Δεν έχει πέσει όμως ποτέ στην αντίληψή μου, να έχουν αναφερθεί για τελετουργικές ανθρωποθυσίες, και μαλιστα μελών της δικής τούς φυλής, στα πλαίσια λατρευτικών τελετών.
Τα ίδια νομίζω ισχύουν και για τις φυλές τής Αφρικής.

Απ΄την άλλη, οι Μογγολικοί λαοί καθώς και οι Ινδιάνοι τής Β. Αμερικής, ενώ ήταν και νομαδικοί και εξόχως πολεμικοί και βάρβαροι λαοί, δεν έχουν αναφερθεί ούτε για ανθρωποθυσίες, ούτε για κανιβαλισμό, παρά μόνο για μεγάλη πολεμική αγριότητα.
Οι μόνες περιοχές, που γνωρίζω όπου συναντάται η λατρευτική, σε τακτά χρονικά διαστήματα, τελετουργική ανθρωποθυσία, είναι η Μέση Ανατολή, η Ευρώπη και η Νότιος Αμερική.
Το μοντέλο τής ελληνικής τραγωδίας (που έχει ενσωματωθεί και στην ορθοδοξία) δεν βασίζεται στην ενοχική σύγκρουση, αλλά στην τιθάσευση του ενστίκτου, την εσωτερική κάθαρση και τελικά τον εξανθρωπισμό.
Δεν απορρίπτει το ένστικτο, δεν συγκρούεται με το εσωτερικό κτήνος, αντίθετα το εξημερώνει, το καλλιεργεί και το φέρνει στο φως, ώστε να ανθρωποποιηθεί.

Όπως ισχυρίστηκα, ο συνδυασμός της αμηχανίας των ανθρώπων μπροστά στις φυσικές δυνάμεις της γονιμότητας της γης, της ύπαρξης ή της έλλειψης επαρκούς καρποφορίας για την επιβίωση της φυλής, με τη σφοδρότητα που εκδηλώνόταν ο κίνδυνος αφανισμού ένεκα αυτών των δυνάμεων, στάθηκε ο καθοριστικός παράγων για τον εξιλασμό αυτών των δυνάμεων, με ότι πολυτιμότερο έκριναν αυτοί ότι διέθεταν, που ήταν το αίμα, ως φορέας ζωής.

Στις περιπτώσεις που η σφοδρότητα του κινδύνου αυτού, λόγω φυσικών συνθηκών δεν ήταν άμεσα απειλητική, ή σε περίπτωση, που η ψυχολογική συγκρότηση της φυλής ήταν αρκετά ανεπτυγμένη, είτε για να βρεθούν άλλοι διέξοδοι, είτε για να μην επιφέρει αυτός ο κίνδυνος την αίσθηση της αναγκαιότητας για εξιλασμό, οι ανθρωποθυσίες είτε ξεπεράστηκαν, είτε δεν έγιναν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση που περιγράφει ο Αριστοτέλης στα "Πολιτικά", σχετικά με κάποιους αρχαιότερους Κρήτες, που εφάρμοσαν την πρακτική της "Ολιγοφαγίας", την οποία μπορούμε να κατανοήσουμε μόνο με ταυτόχρονη υπάρχουσα δυνατότητα για συντήρηση εκείνης της ποσότητας τροφίμων, που εξοικονομείτο από την μετριασμένη σίτιση. Ο απόηχος του συνδρόμου, που προκύπτει από την έλλειψη τροφής, πρέπει νομίζω να ήταν υπαρκτός στον ψυχισμό των ανθρώπων, ακόμη και την περίοδο που είχε αναπτυχθεί αξιόλογος πολιτισμός. Αυτό διαφαίνεται από τον κύριο στόχο που θέτει ο Αριστοτέλης για την σωστά ευνομούμενη πόλη που είναι η "Αυτάρκεια". Βεβαίως, ως βάση αυτού του στόχου θέτει το κοινό καλό "δι ου πόλις συνίσταται". Με αυτή την οριοθέτηση αντιφάσκει στον ψυχολογικό μηχανισμό της ανθρωποθυσίας, που δεν είναι άλλος από τον διαχωρισμό των ανθρώπων, σε αυτούς που είναι αναγκαίο να θυσιαστούν και σε αυτούς που με αυτή τη θυσία θα μπορέσουν να επιβιώσουν.

Η μεταβατική πορεία από τη χθόνια στην ουράνια λατρεία ενσωματώνει, με ταυτόχρονη μετάλλαξη, κάποιες προηγούμενες θεότητες. Έτσι στη Δήμητρα, που είναι προσωποποίηση της Μητέρας Γης (το Γ συχνά μεταλάσσεται εκείνη την εποχή με το Δ, Γή-μητρα) επιτρέπουν οι Ολύμπιοι την άνοδό της στον Όλυμπο, αφού όμως προηγουμένως της έχουν επιβάλει να μην τρώει ανθρώπινο κρέας. Και ο άρρεν υιός, δεν είναι πλέον δυνατόν να υπάρξει ως αρχέτυπο του θυσιαζόμενου στα πλαίσια της πατριαρχίας. Η διαδοχή του από την Περσεφόνη, σχετικοποιεί την κάθοδο στον Άδη, η οποία χρονικά διακόπτεται από την επάνοδο της στον άνω κόσμο. Αλλά και η ετυμολόγια του ονόματος της ανάγει στο φόνο της Μέδουσας από τον Περσέα.

Αντίστοιχη είναι και η μετάλλαξη άλλων θεοτήτων, όπως εντοπίζει το σχόλιο που παρατίθεται. Δεν είναι τυχαίο, ότι αυτές οι θεότητες, συχνά συνοδεύονται από το ιερό ζώο τους, που αποτελεί κατάλιπο τοτεμισμού. Η άρτεμις με το ελάφι, η Αθηνά με την Κουκουβάγια. Το δελφίνι, ως ιερό ζώο του Απόλλωνος, υποδεικνύει την μητριαρχική προέλευση του θεού. Η ονομασία αυτή προέρχεται από το σχήμα του ρύγχους αυτού του ψαριού και τη λέξη Δελφύς, που σημαίνει μήτρα (αδελφοί = οι προερχόμενοι από την ίδια μήτρα, ή και το ιερό του Απόλλωνος στους Δελφούς).
Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, στο θέμα που το σχόλιο αναφέρει, είναι το "Αρχαία Τραγωδία Και Κωμωδία", του Γιάννη Κορδάτου. Το βιβλίο αυτό πραγματεύεται την εξέλιξη του Διονύσου από Χθόνια σε Ολύμπια Θεότητα. Ο Βάκχος, εκ του "Ίακχος" (ιαχή, η κραυγή στα τελετουργικά όργια και την ιερή μανία) ελατρεύετο στους Οργεώνες, που ήταν συναθρήσεις χθόνιας λατρείας, με αποκρυφιστικό χαρακτήρα φαλικής μύησης. Τι σημαίνει τελετουργικά η παρά φύσιν πράξις και ποιό το ψυχολογικό της αντίκτυπο, θα αναφερθώ στη συνέχεια, στην σύντομη παράθεση του φαινομένου της βαρβαρότητας. Τους Οργεώνες, αντικαθιστούν στα πλαίσια της Ολύμπιας λατρείας οι Θίασοι. Εκεί τα ομοφυλικά όργια και η χρήση ξύλινων φαλών, ως συμβόλων γονιμότητας, αντικαθίστανται από την οινοποσία και το τελετουργικό της σωτηρίας του βρέφους από την ανθρωποθυσία. Αυτό το δρώμενο με τους αντίστοιχους ύμνους, ως συγκροτημένη συμβολική διαδικασία πνευματικής χειραφέτησης, θα οδηγήσει βαθμηδόν στο μεγαλείο του θεάτρου, που θα σταθεί ο μεγάλος κοινωνικός παιδαγωγός.
Οι οργεώνες, που όπως ήταν φυσικό υπήρξαν χώροι συσπείρωσης των ολιγαρχικών, υπήρξαν την ύστερη περίοδο της ζωής τους ταυτόχρονα με τους θιάσους, στους οποίους ήταν συσπειρωμένοι οι δημοκρατικοί και τους αντιπάλαιψαν σκληρά. Η διαφορετική οργανωτική δομή αυτών των δυο τύπων λατρευτικής ομοίγυρης, είναι σημαντικότατη και θα αξιολογηθούν στη συνέχεια. Διότι στον πρώτο τύπο συγκαταλέγονται όλες οι λεγόμενες μυστικές εταιρίες, ενώ στο δεύτερο τα κινήματα πραγματικής κοινωνικής χειραφέτησης, καταγράφοντας ότι βάση του πολιτικού γίγνεσθαι δεν αποτελεί η οικονομία, όπως ισχυρίστηκε ο Μαρξ, αλλά η σύγκρουση στο θρησκειολογικό επίπεδο. Σε μια τελείως διαφορετική μορφή από ότι η στημένη θεωρία του Σαμουήλ Χάτινγκτον περί "σύγκρουσης των πολιτισμών". Όχι με την έννοια ότι συγκεκριμένα πολιτιστικά πρότυπα δεν βρίσκονται σε μόνιμη σύγκρουση, τα οποία είναι τελείως άλλα, από αυτά της στημένης ρήξης που επενεργούν οι δεξαμενές σκέψεις της εξουσίας, στηριγμένες στη χειραγώγηση των μυστικών υπηρεσιών και τον οχετό της προπαγάνδας. Διότι όπως είπε κάποιος, που ισχύει και στην περίπτωση του άρτι θανόντος μακαρίτου κυρίου μεγαλοκαθηγητού, "πας μετά Χριστόν προφήτης, προφητεύει αυτά, που τα επιτελεία στα οποία ανήκει, αποφάσισαν να συμβούν στο μέλλον".

(Για να μην αδικήσω κάποιους, που δε μου χρωστάνε τίποτε, θέλω να ξεκαθαρίσω, ότι η αναφορά μου στην πρακτική της τελετουργικής ομοφυλοφιλίας, περιορίζεται εκεί και δεν αφορά την ιδιωτική συμπεριφορά προσώπων, που για κάποιο λόγο - ορμονική συγκρότηση, γεννετήσια ροπή προς τη θύλεια φύση κλπ. επιλέγουν συγκεκριμένες ερωτικές συμποροφορές. Το κατά πόσο ισχύει το "παρά φύσιν" ή όχι, σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν μπορεί να με ενδιαφέρει, διότι σέβομαι την προσωπική σφαίρα των συνανθρώπων μου.
Δεν μπορώ όμως να παραβλέψω, ότι κάποιες τελετουργικές πρακτικές, που επιφέρουν ψυχολογική αλλοίωση του χαρακτήρα, μοιραία επαναπροσδιρίζουν τη συμπεριφορά γενικά, συμπεριλαμβανόμενων και των γεννετήσεων επιλογών).