ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ - ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

1. ΑΙΤΙΟΚΤΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΕΣ

  Στα πλαίσια τής προσπάθειας να τεθεί υπό εξέταση η διαμόρφωση θεωρητικών αναζητήσεων στην προοπτική τής κοινωνικής και πολιτικής πορείας, στην οποίαν μετέχουμε όλοι οι άνθρωποι περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά, έγινε αναφορά στην αναγκαιότητα οι παρεμβάσεις μας και η συμμετοχή μας σε αυτό το γίγνεσθαι να γίνεται περισσότερο στοχευμένα και λιγότερο άκριτα και αυθόρμητα, στην βάση μόνιμης αναπαραγωγής στερεότυπων, που θεωρούμε εκ των προτέρων δεδομένα και αυτονόητα. Στα πλαίσια τής ζύμωσης που προηγήθηκε σχετικά με την αναγκαιότητα μιας μόνιμης κριτικής επανεξέτασης των επιλογών μας και τού συνεχώς εξελισσόμενου περιβάλλοντος, τέθηκε η προβληματική προσέγγισης μιας σειράς παθογενειών, που μάς διέπουν ως κοινωνικό σύνολο, τόσο διαχρονικά, όσο κατά την πρόσφατη ιστορία μας. Αυτά τα ζητούμενα έχουν τεράστιο εύρος και βάθος, ώστε να είναι δυνατόν να θιγούν διεξοδικά από την σύντομη κειμενογραφία τού όποιου καλοθελητή. Όπως όμως φάνηκε από τα σχόλια στην προηγούμενη ανάρτηση, μια τέτοια προσπάθεια μπορεί να θέσει σε κίνηση μια διαδικασία, η οποία δεν περιορίζεται στην μετάθεση των ευθυνών για τα κακώς κείμενα τού βίου μας αποκλειστικά στο κατεστημένο, αλλά επεκτείνεται και σε γόνιμη ενδοσκόπηση όσων αφορούν εμάς, που δεν μετέχουμε άμεσα στις εξουσιαστικές διαδικασίες, αλλά δεχόμαστε τις συνέπειές τους. Καθότι, το σύστημα δεν αποτελείται μονομερώς από το κατεστημένο, αλλά σε αυτό μετέχουμε όλοι, τόσο παθητικά, όσο και ενεργητικά, αν και το δεύτερο δεν καθίσταται συνήθως εμφανές. Ένα σύστημα δεν στηρίζεται μόνον στους εξουσιαστικούς θεσμούς, που το επιβάλλουν και το αναπαράγουν, αλλά εγκαθιδρύεται εξ ίσου στην σφαίρα τής συνείδησης, μέσω ενός πλέγματος, που συντίθεται από κώδικες αξιών, που ρυθμίζουν τι οφείλει να είναι το πρέπον, από νοοτροπίες, που ρυθμίζουν τι είναι συμφέρον, από φαντασιακές θεσπίσεις, που αφορούν αυτό που μπορεί να είναι εφικτό, από ήθη και συνήθειες, που μεταφέρουν στο τώρα σχήματα τού απώτερου και πρόσφατου παρελθόντος, από επιγνώσεις, αλλά και παρερμηνείες, σχετικά με τους τρόπους που λειτουργεί η πραγματικότητα με βάση τις δυνατότητες πρόσληψης που διαθέτουμε και από προσδοκίες σχετικά με την διαμόρφωση τού μέλλοντος σε ενεργητική βάση, ή με γνώμονα το αναπόφευκτο. Αυτό το πλέγμα συγκροτεί στο σύνολό του τον λεγόμενο “κοινωνικό μύθο”. Αυτός συμπυκνώνει στην σφαίρα τής συνείδησης μέσω τής αφαίρεσης των δευτερευόντων στοιχείων τούς κύριους άξονες τής αντανάκλασης των δεδομένων τής πραγματικότητος. Πρόκειται δηλαδή για την κατίσχυση ενός κοσμοειδώλου, το οποίο επικαλύπτει το σύνολο τής κοινωνίας. 

  Η αναγνώριση τής κατίσχυσης τού κοινωνικού μύθου δεν είναι καθόλου εύκολη διαδικασία, δεδομένου ότι η έδρασή του δεν βρίσκεται στην εξωτερική σφαίρα τής συνείδησης, αλλά εδράζεται σε μύχιους μηχανισμούς, τόσο τής προσωπικής σφαίρας, όσο και των κοινωνικών δεδομένων. Το ότι ο όρος “μύχιος” γράφεται με ύψιλον, γράμμα το οποίον έχει σχήμα υποδοχής, δείχνει το βάθος τής αντίστοιχης διείσδυσης, φέρνοντας τον όρο σε άμεση ετυμολογική γειτνίαση με τον μύθο. Το βάθος τω δεδομένων δεν επισκοπείται εύκολα. Και ο μύχιος χαρακτήρας, όταν επεκτείνεται από την προσωπική και στην κοινωνική σφαίρα, δεν περιορίζεται μόνον στην μέση, ή συλλογική νοοτροπία και συνείδηση, αλλά επεκτείνεται και στους θεσμούς. Αυτό συνεπάγεται, ότι οι θεσμοί χαρακτηρίζονται ταυτοχρόνως και από κάποιο απώτερο βάθος, στο οποίον εδράζεται ΚΥΡΙΩΣ ο κοινωνικός μύθος, διαθέτοντας κάποια ιδιοδυναμική. Ο λατινικός όρος, που αποδίδει την ιδιοδυναμική είναι “immanent“, ο οποίος ορίζεται ως “existing or operating within” (“υπάρχον ή επενεργόν εσωτερικά”). Το „in“ σημαίνει μέσα και το “manus“ σημαίνει χέρι. Αυτό συνεπάγεται, ότι οι θεσμοί διαθέτουν την ευ”χέρεια” να χειραγωγούν, χωρίς αυτό να καθίσταται αντιληπτό. Αναμφίβολα, υπάρχει ταυτοχρόνως και η χειραγώγηση μέσω των θεσμών, η οποία καθίσταται αμέσως αντιληπτή, όπως συμβαίνει πχ. στην περίπτωση των εκπαιδευτικών μηχανισμών, ή των μαζικών μέσων. Επίσης υφίσταται και μια χειραγώγηση μέσω των θεσμών, που πάει βαθύτερα μέσω τής υποβολής, όπως συμβαίνει πχ. με την υποβολή διαφόρων προτύπων μέσω τού κινηματογράφου και τής τέχνης γενικότερα, ή καταναλωτικών συμπεριφορών μέσω τής διαφήμισης. Όμως και στις δυο αυτές περιπτώσεις γίνεται σκόπιμη χρήση των θεσμών ως μέσου χειρισμού και δεν αφορά την μύχια ιδιοδυναμική τους, που ρυθμίζεται από τον ισχύοντα κοινωνικό μύθο. Και όσο βαθύτερη είναι η μέθοδος χειραγώγησης και ελέγχου, τόσο λιγότερο γίνεται αυτή αντιληπτή, οπότε οι επιρροές της είναι πολύ δύσκολο να εντοπιστούν. Πέραν αυτού, εφαρμόζεται η πρακτική, από αυτούς που κατέχουν τους τρόπους τής μύχιας παρέμβασης και χειραγώγησης, να αποδίδεται ιερός χαρακτήρας σε μια πολύ βασική περιοχή τού κοινωνικού μύθου, οπότε η αμφισβήτησή της θεωρείται βλασφημία και στιγματίζεται. Αυτή η περιοχή δεν αφορά το συνολικό πλέγμα που αναλύθηκε προηγουμένως, το οποίον συνιστά τον κοινωνικό μύθο, αλλά τις ρίζες στις οποίες καταλήγουν αυτές οι εκφάνσεις και οι οποίες εν τέλει ρυθμίζουν τον μύχιο χαρακτήρα του. 

  Οι κοινωνίες χαρακτηρίζονται κατά κανόνα από εσωτερικές εντάσεις και συγκρούσεις. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στην εντύπωση, ότι αυτές δεν κυριαρχούνται από κάποιον ενιαίο κοινωνικό μύθο, αλλά ο συγκρουσιακός τους χαρακτήρας προφανώς ανάγεται στην κυριαρχία περισσότερων μύθων, διαφορετικού ή και αντιτιθέμενου περιεχομένου, που διαμορφώνουν ξεχωριστούς τύπους συμπεριφοράς. Επί τού προκειμένου όμως αρμόζει να γίνεται μια διαφοροποίηση των αντιθέσεων και αυγκρούσεων, που εκδηλώνονται στην επιφάνεια των κοινωνικών πεπραγμένων από τις βαθύτερες ιδιότητες που τις διέπουν, καθορίζοντας την βαθύτερη ουσία τους. Κλασσικό παράδειγμα επιφανειακής σύγκρουσης, στην βάση όμως κοινών ουσιαστικών χαρακτηριστικών που διέπουν τα συγκρουόμενα μέρη, είναι το λεγόμενο “ρεμπελιό”. Ο ρέμπελος χαρακτήρας εξεγείρεται εναντίον κάποιου που διαθέτει αυταρχισμό, αμφισβητώντας με σφοδρότητα αυτόν τον αυταρχισμό. Όταν όμως αυτός καταφέρει να καταστήσει συνθήκες, μέσα στις οποίες μπορεί αυτός να εξασκεί αυταρχισμό, τότε το πράττει χωρίς ενδοιασμούς. Αυτή η πρακτική χαρακτήρισε στην πορεία την συμπεριφορά πλείστων όσων αμφισβητιών των όποιων καθεστώτων, οι οποίοι όμως, όταν απέκτησαν πρόσβαση σε άσκηση εξουσίας, μετατράπηκαν σε σκληρότερους καθεστωτικούς από αυτούς που αμφισβήτησαν. Υπάρχει ένα πολύ ενδεικτικό ιστορικό παράδειγμα σχετικά, που αφορά την εξέγεση Ρώσων ναυτών στην Κρονστάνδη κατά την διάρκεια τής εξέγερσης ενάντια στο τσαρικό καθεστώς. Ένας ναύαρχος τού τσαρικού καθεστώτος επιβιβάστηκε στο πλοίο που βρισκόταν ο αρχηγός των εξεγερμένων. Αφού τον χαστούκισε και τον εξύβρισε για την “αυθαιρεσία” και την “αντιπατριωτική” συμπεροφορά του, ο άλλος έσκυψε το κεφάλι και ζήτησε συγγνώμη. Αυτό το συμβάν δείχνει, ότι η εξεγερσιακή συμπεριφορά ενάντια σε ένα συγκεκριμένο καθεστώς μπορεί κάλλιστα να μην φθάνει ως την αναίρεση τής πατερναλιστικής υποταγής, που εδράζεται βαθύτερα. Η ανθρώπινη συμπροφορά διαμορφώνεται πολύ εντονότερα κατά την παιδική ηλικία και οι οικογενειακές συνθήκες μπορούν σε συγκεκριμένες περιπτώσεις να μεταδώσουν πολύ βαθιά κάποια πατερναλιστικά πρότυπα. Εξ άλλου, κάθε ένταξη σε μηχανισμούς που διέπονται από ιεραρχία ενισχύει τα πατερναλιστικά πρότυπα, που μπορεί να είναι βαθιά ριζωμένα.

  Αλλά σε αντίστοιχο βάθος με την περιοχή που έχουν εγκατασταθεί πατερναλιστικά πρότυπα, μπορεί κάτω από συνθήκες, να βρίσκονται εγκατεστημένα και αντιπατερναλιστικά πρότυπα, τα οποία να προέρχονται από διαφορετικές αφετηρίες, όπως βιώματα κατά την παιδική ηλικία, περιπτώσεις απώλειας γονέων κά. Δεν είναι τυχαίο, ότι ο εωσφορισμός, στην προσπάθειά του να ποδηγετήσει αντικαθεστωτικά εξεγερσιακά κινήματα, έκανε χρήση ενός υπέρμετρου αντιπατερναλισμού, προβάλλοντας την αποστασία των εκπεσόντων, ως αντιπατερναλιστική εξέγερση. Ο Τζον Μίλτον στο ποίημά “Απωλεσθείς Παράδεισος”, που διαμόρφωσε σε σημαντικό βαθμό την γενικότερη ατμόσφαιρα κατά την γαλλική επανάσταση, βάζει τον εωσφόρο να απευθύνεται εναντίον τού Θεού – Πατέρα, διακηρύσσοντας “Καλύτερα να βρίσκομαι αιώνια στην κόλαση παρά κάτω από την δική σου επιβολή”. Ένα από τα πρότυπα που έχουν δεχθεί στην πορεία τού χρόνου έντονη διαστρέβλωση τού νοήματός τους είναι ο Προμηθέας, ο οποίος συχνά ανάγεται σε αντιπατερναλιστικό πρότυπο κατ' εξοχήν. Κατά την εκτίμησή μου, ο Σοφοκλής παρουσιάζοντας την τραγωδία “Οιδίπους Τύραννος” προσπάθησε να αποφορτίσει τα αντίστοιχα σύνδρομα, προβάλλοντας το δράμα ενός ανθρώπου, που προσπάθησε με κάθε μέσον να αποφύγει την πρόγνωση ενός χρησμού εφαρμογής βίας ενάντια στον φυσικό του γεννήτορα. Στην ουσία, τόσο ο πατερναλισμός, όσο και ο αντιπατερναλισμός αποτελούν τις όψεις τού ίδιου νομίσματος, ωθώντας τον άνθρωπο να ετεροκαθορίζεται από την ψυχική πίεση, που τού εξασκούν οι ιδεάσεις για τους προπάτορές του. αντί να ρυθμόζει τις επιλογές του με τάση εξεύρεσης τής ισορροπημένης εσωτερικής του αρμονίας, την οποίαν αρμόζει να ακτινοβολεί κάποιος και στο περιβάλλον. Και η επιλογή τού τίτλου στο βιβλίο “Ο Πατερναλιστικός Καπιταλισμός” δεν έγινε τυχαία από τον Ανδρέα Παπανδρέου, με την δράση τού οποίου ξεκίνησαν οι έντονες βολές ενάντια στην παραδοσιακή ισχύ τού θεσμού τής οικογένειας. Αυτό δεν σημαίνει, ότι οι θεσμός αυτός λειτουργούσε επί υγιούς βάσεως στα πλαίσια τού συστημικού συντηρητισμού. Πλην όμως, η εξάρθρωση των ηθών με γνώμονα την αντιπατερναλιστική ατζέντα είχε ολέθρια αποτελέσματα για την χώρα, παγιώνοντας με ακόμη χειρότερο τρόπο τον κοινωνικό μύθο τού ετεροκαθορισμού με αφετηρία οικογενειακά σύνδρομα. 

  Ο πατερναλισμός και το αντίπαλο είδωλό του είναι μια μόνον από τις περισσότερες απολήξεις, που κατοχυρώνουν την εγκατάσταση τού κοινωνικού μύθου στα βάθος τού ατομικού και τού συλλογικού ψυχισμού. Υπάρχει ένα πολύπλοκο πλέγμα, συνήθως εσφαλμένων εικασιών, που ανάγονται σε βεβαιότητες που τον συνθέτουν. Σε αυτές συγκαταλέγεται η αντίληψη, ότι η επιβίωση επιτυγχάνεται αποκλειστικά μέσω τής ισχύος, που βρήκε θεωρητική διατύπωση από τον Δαρβίνο με την θεωρία “περί επιλογής των ειδών”, βάσει της οποίας όλα τα ασθενέστερα είδη είναι καταδικασμένα να εκλείψουν στην πορεία τής εξέλιξης, καθώς και η θεωρία τής “δύναμης”, που διατύπωσε στα πλαίσια των φιλοσοφικών του διακηρύξεων ο Φρειδερίκος Νίτσε. Στο ίδιο συγκρότημα αντιλήψεων συγκαταλέγεται η εντύπωση περί κυριαρχίας τής συνεχούς φθοράς, που έχει ως οριακή απόληξη τον υποτιθέμενο “θερμικό θάνατο τού σύμπαντος”, η οποία συστηματοποιήθηκε από τις φυσικές “επιστήμες” με την εσφαλμένη θεωρία τής “εντροπίας”, που προωθήθηκε ως δεύτερος νόμος τής θερμοδυναμικής. Άλλη πτυχή αυτού τού πλέγματος είναι η αντίληψη, ότι κάθε έκφανση που κυριαρχεί στα κοινωνικά δεδομένα είναι προϊόν των δυνάμεων τού καλού και λειτουργεί προς όφελος τής ανθρωπότητος, εφόσον αποτελεί προϊόν τής ανθρώπινης νόησης, που είναι αντανάκλαση τής νόησης τού Θεού. Αυτή η προσπάθεια καταξίωσης παντός κατεστημένου, που διατυπώθηκε από τον Georg Wilhelm Friedrich Hegel (όνομα σιδηρόδρομος αλλά με ευτελές περιεχόμενο) έφτασε μέχρι την διακήρυξη τού τερατώδους ανοσιουργήματος, ότι το απαύγασμα τού ανθρωπίνου πνεύματος είναι το γερμανικό κράτος. Αυτή η μπαρούφα έχει διαποτίσει σε βάθος την ψυχοσύνθεση τής γερμανικής πλέμπας, την οποία συχνά χρησιμοποίησε ως μέσον ο διεθνής εωσφορισμός για το αιματοκύλισμα τής ανθρωπότητος (Β΄ΠΠ., διάλυση τής Γιουγκοσλαβίας και βομβαρδισμός τής Σερβίας, εξοπλισμός των ναζιστών τής Ουκρανίας) και για την ποδηγέτηση των Ευρωπαϊκών χωρών. Άλλη συνιστώσα τού “κοινωνικού μύθου” είναι η αντίληψη περί “περιούσιου λαού τής ιστορίας”, που στην περίπτωση των Εβραίων έτυχε ακατάσχετης εκμετάλλευσης από την εωσφορική ομάδα τού σιωνισμού (καθότι στα πλαίσια τού σιωνισμού διαμορφώθηκαν περισσότερες πτέρυγες και τάσεις, που δεν ήσαν όλες σοβινιστικές, άδικες και επικίνδυνες, ενώ τελικά επικράτησε στα πλαίσια επικυριαρχίας τού κρατιδιακού μορφώματος η μακράν χείριστη όλων αυτών). Εξ ίσου επιβλαβής στάθηκε η απολυτοποίηση τής αντίληψης περί περιούσιου λαού στους κόλπους τού Ελληνισμού. Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει την προσφορά, τα επιτεύγματα, αλλά και τις σπουδαίες δυνατότητες για την διαμόρφωση τού μέλλοντος και την τεράστιας σημασίας υποθήκη, που ανατίθεται σε αυτόν. Πλην όμως η απολυτοποίηση αυτής τής Ευλογίας οδηγεί μέσω ενός τεχνητού νοητικού κράματος, αποτελούμενου από κοινού τόσο από τον Ηρακλή, όσο και από την λερναία ύδρα, στην αδυναμία να εντοπίσουμε τις ισχυρές αδυναμίες που μάς διέπουν, με στόχο να τις χειριστούμε και να τις καταργήσουμε. Αυτό το θολό μείγμα δεν πολώνει μόνον σημαντικές προσωπικότητες μεταξύ τους, αλλά διέπει σχιζοφρενικά και την ψυχοσύνθεση και δράση κάποιων από αυτούς. Το “διευθυντήριο” που προέκυψε από την Εθνοσυνέλευση, μέσω τής ισχυρής επιρροής που άσκησαν σε αυτό ξενόδουλοι πράκτορες, όπως ο Μαυροκορδάτος και ο Κωλέττης, απέδωσε τίτλο αρχιστρατήγου στον αναμφίβολης προσφοράς αγωνιστή Γεώργιο Καραϊσκάκη, με αποτέλεσμα να τον στρέψουν ενάντια στις δυνάμεις υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη με επιβολή εμφυλίου πολέμου στον Μοριά, σε μια πολύ δύσκολη φάση τής επανάστασης. Η τάση να εθελοτυφλούμε και να παρακάμπτουμε τέτοια δεδομένα δείχνει το βάθος τής αγκύρωσης τού κοινωνικού μύθου.

  Οι συνιστώσες τού κοινωνικού μύθου δεν έχουν όλες κατ' αποκοπήν αρνητικό, παραπλανητικό και επιζήμιο χαρακτήρα. Σε αυτές συγκαταλέγεται επίσης σημαντικός αριθμός χρήσιμων επιγνώσεων, που κάποιες από αυτές δεν εξυπηρετούν μόνον την πρακτική επιβίωση τού ανθρώπου, αλλά στοχεύουν στην ουσιαστική βελτίωση τού ήθους του και συμβάλουν στην αυτοπεποίθηση, με γνώμονα την συμβολή τού ανθρώπου στην γενικότερη ανύψωση τού ρόλου και τής προσφοράς του. Όμως όλες αυτές οι θετικές πτυχές τής βαθύτερης ιδιοσυγκρασίας, πολλές από τις οποίες επενεργούν πολύτιμες επιλογές, δέχονται μόνιμες επιθέσεις δόλιας στρέβλωσής τους από το σύστημα. Στόχος αυτών των επιθέσεων είναι αυτά τα προτερήματα τού κοινωνικού μύθου να παρεκκλίνουν από τις ορθές και ζωτικής σημασίας στοχεύσεις τους, για να υποβιβαστούν σε χαμερπή και επιβλαβή πώρωση. Κλασσική περίπτωση τέτοιου είδους προώθησης παρεκκλίσεων είναι η μετατροπή τού ευγενούς πατριωτικού φρονήματος σε εθνικιστικού χαρακτήρα παρορμήσεις και η αναγωγή τού υψηλού πνευματικού προορισμού τού Ελληνισμού σε φυλετικού τύπου κατήφορο. 

  Όπως προαναφέρθηκε, δεν είναι δυνατόν στα πλαίσια τής κειμενογραφίας ενός καλοθελητή να απαριθμηθούν όλες οι συνιστώσες τούς ισχύοντος κοινωνικού μύθου. Όσα προηγούνται αποσκοπούν να καταδείξουν ότι αυτός συντίθεται από βεβαιότητες, οι οποίες δεν ανταποκρίνονται σε μεγάλο ποσοστό στην πραγματικότητα. Άρα, είναι σκόπιμη και αναγκαία μια ποιοτικά διαφορετική αντιμετώπιση σε κριτική βάση των δεδομένων, που θεωρούμε ασφαλώς δεδομένα και αυτονόητα. Κάθε ταξίδι προς ένα γόνιμο προορισμό ξεκινάει με το πρώτο βήμα. Και αυτό δεν μπορεί να είναι άλλο από την κατανόηση τού γεγονότος, ότι οι επισφαλείς βεβαιότητες που μάς διακατέχουν, μπορεί μεν να μάς εξασφαλίζουν μια ψευδή αίσθηση σιγουριάς, βολεύοντας κατά κάποιον άρον άρον τρόπο την καθημερινότητά μας. Όμως, η ώρα τής αλήθειας δεν είναι δυνατόν να μετατοπίζεται συνεχώς. Τουναντίον, όσο μετατίθενται χρονικά τα προβλήματα, τόσο περισσότερο οξύς είναι ο τρόπος που αυτά ανέρχονται στην επιφάνεια, όταν οι αντιπαραγωγικές συμβάσεις που επικρατούν, δεν μπορούν πλέον να συγκρατήσουν τις ζοφερές τους συνέπειες.

  Στην Ελλάδα έχει δαπανηθεί πολύτιμος χρόνος με αφισοκολλήσεις, κουνώντας σημαιάκια σε κομματικές εκδηλώσεις και συναυλίες σε ανοικτούς χώρους, καθώς και με προσκολλήσεις σε θεσμούς, που άλλα ισχυρίζονται και άλλα πράττουν, ενώ μέγα μέρος των ιδεολογημάτων που κυριαρχούν είναι εισαγόμενα από ξένες δυνάμεις, που ασκούν κυριαρχία στην χώρα. Μέσα σε αυτό το κλίμα διογκώθηκαν ζοφερά αδιέξοδα, που έχουν υποβιβάσει βάναυσα το βιωτικό επίπεδο, αλλά και την νοητική και πνευματική κατάσταση τής κοινωνίας. Η αναγκαιότητα αναδιάταξης τού κοινωνικού μύθου γίνεται συνεχώς επιτακτικότερη. Η αναδιάταξη αυτή δεν συνεπάγεται την πλήρη απόρριψή του σε όλες τις συνιστώσες του. Ότι είναι πρόσφορο αξίζει να διαφυλαχθεί και να αναπτυχθεί περισσότερο. Και ότι είναι επιβλαβές αρμόζει να απορριφθεί, ώστε να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε τα αδιέξοδα και να δομήσουμε καλύτερες συνθήκες και πιο λειτουργικές και αρμονικές κοινωνικές σχέσεις. Η μεγάλη πρόκληση βρίσκεται στον διαχωρισμό μεταξύ ωφέλιμου και επιβλαβούς. Αυτή είναι μια απαίτηση για μια δημιουργική ενδοσκόπηση, που δεν μπορεί να περιορίζεται μόνον στα δεδομένα των κρατούντων, αλλά πρέπει να επεκτείνεται χωρίς τάσεις κομπλεξισμού, εσφαλμένης αυτοπροστασίας και φιλαρέσκειας εξ ίσου στα καθ' ημάς, ώστε να αποβεί αποτελεσματική. 

  Μάς χωρίζει πλέον το διάστημα λίγων εβδομάδων από την είσοδο τού πλανήτη Πλούτωνα στο ζώδιο τού Υδροχόου, που θα εγκαινιάσει ριζική μεταστροφή των κοσμοειδόλων, που κατίσχυσαν στο παρελθόν. Η γόνιμη και δημιουργική αξιοποίηση αυτών των ευκαιριών, που σηματοδοτεί η αντιστοιχία κοσμικών παραγόντων προς το συνολικό γίγνεσθαι εναπόκειται σε όλους μας. Οι προκλήσεις προκύπτουν αδυσώπητα, κυοφορούμενες από το παρελθόν, ενώ η ελεύθερη βούληση είναι ο μόνος παράγων, που μπορεί να προσδώσει τον χαρακτήρα στον χειρισμό αυτών των προκλήσεων. Και όταν αυτό γίνεται με τρόπο συνειδητό και δαπάνη προετοιμασίας, τότε η δρομολόγηση των εξελίξεων μπορεί να είναι πρόσφορη, ιδιαίτερα σε φάσεις, που προεικάζονται ριζικοί μετασχηματισμοί. 

 

 

 Η αναγκαιότητα να θέτουμε σε έλεγχο κριτικής τις βεβαιότητες που μάς διέπουν, δεν συνεπάγεται την αμφισβήτηση και την σχετικοποίηση των πάντων με μιας. Η λελογισμένη ανάπτυξη τής ανθρώπινης δραστηριότητας προϋποθέτει την στήριξη σε μια στέρεη βάση αξιών και πρακτικών κανόνων αποδεδειγμένης διαχρονικής ισχύος. Ενώ αρμόζει να κρατάμε πάντα νωπή την σκέψη μας, αποφεύγοντας την αποξήρανσή της με την προσκόλληση σε σχηματικά πρότυπα, ταυτοχρόνως αρμόζει αταλάντευτη εμμονή σε εκείνες τις πανανθρώπινες αξίες, η ορθότητα των οποίων είναι υπερκείμενη των όποιων συγκεκριμένων επιλογών. Ιδιαίτερα σε φάσεις, που τα είδωλα που κυριάρχησαν στο παρελθόν, αποδεικνύονται επισφαλή και η κατάρρευσή τους οδηγεί σε ρευστότητα, που μπορεί να αποκτήσει ανεξέλεγκτο χαρακτήρα, καραδοκεί τόσο σε αυθόρμητη προσωπική βάση, ενώ αυτή αποτελεί εξ ίσου και μια στρατηγική τού συστήματος για την επιβολή ηθελημένου χάους, η άνοδος τού μηδενισμού. Αυτή μπορεί να επιφέρει ένα είδος αγκύλωσης στο θυμικό των ανθρώπων, με συνέπεια αυτοί να μετατραπούν εύκολα στα πλαίσια μιας επερχόμενης αμηχανίας σε άβουλα υποχείρια πονηρών ιθυνόντων. Η εντύπωση, ότι δεν υφίστανται διέξοδοι σε απειλές που εκδηλώνονται, οδηγεί σε πλήρη μοιρολατρία απέναντι στα τεκταινόμενα και σε παθητική ανοχή, ή ακόμη και αποδοχή, όσων μεθοδεύονται από εξουσιαστικά κυκλώματα. Η επιβολή ψυχικού και νοητικού χάους οδηγεί σε αντιμετώπιση κισμέτ πάσης μεθοδεύσεως. Γι αυτό αποτελεί ζήτημα απτής επιβίωσης, ειδικά σε φάσεις που οι κρίσεις κορυφώνονται η έμπρακτη εμμονή στην εκδήλωση συλλογικής αλληλεγγύης, θάρρους, φιλανθρωπίας, αντοχής, καρτερίας, έντασης τού αγωνιστικού φρονήματος και προ πάντων στην εφαρμογή τού δημιουργικού νου. Η μόνη βεβαιότητα, η οποία δεν αποδέχεται ποτέ την παραμικρή αμφισβήτηση και αποδεικνύεται πάντοτε σωτήρια στις πλέον δύσκολες καταστάσεις, είναι η πίστις στον τελικό θρίαμβο τού καλού. Αυτή η πίστις όμως δεν αρμόζει να εφαρμόζεται μηχανιστικά, αλλά πάντοτε με γνώμονα το “Συν Αθηνά και χείρα κίνει” και με έσχατο κριτήριο, ότι η Ελευθερία τού Πνεύματος και η Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια, ουδέποτε αρμόζει να τίθενται υπό διαπραγμάτευση, αλλά και ουδέποτε μπορούν να αφαιρεθούν με εξάσκηση βίας. Για όσους διαθέτουν ήθος, το μακρύ ζεϊμπέκικο τής ζωής μπορεί να τελειώνει εάν απαιτηθεί, με έσχατο βηματισμό τον Χορό τού Ζαλόγγου.

2. ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΠΑΓΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗΣ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ ΑΠΟ ΓΑΛΛΟΥΣ ΔΙΑΝΟΗΤΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΟΔΟ ΑΝΘΙΣΗΣ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

   Όπως αναφέρθηκε στην προηγούμενη ανάρτηση, η κριτική που στρέφεται ενάντια στον δογματισμό, δεν εστιάζεται στην αμφισβήτηση τού όποιου συγκεκριμένου δόγματος που έχει διατυπωθεί, αλλά αμφισβητεί την τάση προσκόλλησης σε έτοιμα σχήματα, χωρίς να ερευνάται το βάθος που τα διέπει. Πάντοτε είναι προσοδοφόρα η μετάβαση από τα σημαίνοντα στα εν τέλη σημαινόμενα μέσω αυτών. Και οι εκφάνσεις τής πραγματικότητος κατά κανόνα, όχι μόνον επιδέχονται, αλλά και απαιτούν από την σώφρονα διάνοια περισσότερες αναγνώσεις, μέσω μιας μετάβασης από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τής μορφής στην βαθύτερα ευρισκόμενο πυρήνα τής ουσίας. Πλην όμως, αυτή η μετάβαση δεν μπορεί να αποδώσει όταν έχει αποκλειστικά εγκεφαλικό χαρακτήρα, αλλά αρμόζει να συνοδεύεται από την έκφραση φιλανθρωπίας στην πράξη, στα πλαίσια τής εκδήλωσης προσωπικής μαρτυρίας. Όπως δίδαξε ο Πλάτων “Η Γνώση επιφυλάσσεται δια τούς εναρέτους” και όπως διαπίστωσε ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι “Μια καρδιά που αγαπά, μπορεί να καταλάβει τα πάντα”. Η εφησύχαση που προκύπτει από την εκπλήρωση τύπων, άσχετα πόσο μεγάλη αξία μπορεί να αποδίδεται σε αυτούς, χωρίς την βαθύτερη διάγνωση τού νοήματος και τού μηνύματος που αυτοί μεταφέρουν και την ζωντανή εφαρμογή τους, είναι ικανοποίηση τής δίψας με άδειο κανάτι. Δεν φταίνε εν τέλει τα όποια συγκεκριμένα δόγματα για την εκδήλωση δογματικών επιλογών, οι οποίες αποτελούν την αιτία ως στοιχειώδεις προαιρέσεις για την προσκόλληση σε αυτά. Και αυτές οι προαιρέσεις, εάν δεν οδηγήσουν σε μια δογματική επιλογή, μοιραία θα κατευθυνθούν προς το πλησιέστερο υποκατάστατό της. Η αναζήτηση συνεπάγεται πάντοτε κάποια διακινδύνευση. Διότι αναζητώντας, μπορεί να βρει κάποιος κάτι, ή να μην βρει τίποτε. Όμως ακόμη και την δεύτερη των εκδοχών ονόμασε ο Έριχ Φρομ “Καρποφόρα Αποτυχία”. Όπως διαπιστώνει η σοφή ρήση τής Ανατολής, “Ο δρόμος είναι ο στόχος τού τέρματος”. Αυτό δεν συνεπάγεται, ότι ο άνθρωπος οφείλει να βρίσκεται σε αέναη αναζήτηση. Αντιθέτως είναι σκόπιμο και αποτελεί ευχής έργον, η αναζήτηση να οδηγεί σε συγκεκριμένα αποτελέσματα. Διότι η αναζήτηση δεν έχει νόημα και αξία να αποτελεί αυτοσκοπό, χωρίς να οδηγεί σε αποτελέσματα. Πλην όμως ο αναζητητής, ενώ αρμόζει να αποδίδει πάσα εκτίμηση σε αυτό που εξευρίσκει, δεν αρμόζει να γραπώνεται από αυτό, αλλά εάν το απαιτήσουν οι υπερκείμενες και διαχρονικές αξίες, καλείται να το αποχωριστεί. Η ανάγκη για κατίσχυση βεβαιοτήτων πηγάζει από ανασφάλεια. Ο χαρακτήρας κάθε προσωπικής επιλογής συνεπάγεται προσωπική ευθύνη, την οποία παρακάμπτει η υιοθέτηση συλλογικών σχημάτων. Και αυτό όμως δεν συνεπάγεται άρνηση τής αναγκαιότητας για συμπόρευση σε συλλογικό επίπεδο. Τις φαινομενικές αυτές αντιφάσεις έρχονται να γεφυρώσουν με το μεγάλο βάθος νοήματος που αποκαλύπτουν δυο πολύ σημαντικές ρήσεις τού Ηρακλείτου:

• “διὸ δεῖ ἕπεσθαι τῷ (ξυνῷ, τοὐτέστι) τῷ κοινῷ · ξυνὸς γὰρ ὁ κοινός · τοῦ λόγου δ᾽ ἐόντος ξυνοῦ ζῴουσιν οἱ πολλοὶ ὡς ἰδίαν ἔχοντες φρόνησιν.”

• “Εάν μη έλπηται ανέλπιστον, ουκ εξευρήσει”.

  Τι μάς αποκαλύπτουν λοιπόν οι δυο αυτές ρήσεις σε συνδυασμό ενός και τού ιδίου σοφού;
  Αφενός διακηρύσσει ο Ηράκλειτος, ότι ενώ ο λόγος είναι κοινός, οι περισσότεροι διάγουν σαν να διαθέτουν μια δική τους, ατομική φρόνηση. Από την άλλη όμως εμμένει, ότι εν τέλει ζητούμενο είναι το ανέλπιστο, που εάν δεν ελπίσουμε σε αυτό, δεν πρόκειται να το ανακαλύψουμε και να το βιώσουμε. Η επιταγή να βιώσουμε τον κοινό λόγο συνιστά έκκληση σε συλλογικότητα. Πλην όμως το ανέλπιδο ουδόλως αναζητούν οι πολλοί. Άρα, ο κοινός λόγος δεν αφορά κάποιο μέσο όρο, ούτε κάποια μηχανάκια τής πλειοψηφίας, αλλά η ορθή συλλογικότητα είναι μια ιδιαίτερη πρόκληση, που βρίσκεται πέραν τής πεπατημένης και της ένταξης στο ανθρώπινο κοπάδι, για να συμπορευτούμε με αυτό στην βάση αυτονόητων σχημάτων. Οπότε σύμφωνα με τις επιταγές τού Ηρακλείτου η ορθή συλλογικότητα είναι η δράση για να αναδείξουμε μέσα σε αυτήν το ανέλπιστο. Να καταστούμε δηλαδή οδηγοί σε μια πορεία από κοινού, μέσω τις οποίας καταξιώνεται η ζωντανή εφαρμογή των υπέρτατων αξιών και ιδεών, πέρα από δογματισμούς και το αναμάσημα όσων άκριτα επαναλήφθηκαν κατά κόρον.  
  

Συνεχίζεται...