ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ "ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ"

"Και ιδών ο λαός ότι κεχρόνηκεν Μωυσής καταβήναι εκ του όρους, συνέστη ο λαός επί Ααρών και λέγουσιν αυτώ Ανάστηθι και ποίησον ημίν θεούς, οι προπορεύονται ημών. ο γαρ Μωυσής ουτος ο άνθρωπος, ός εξεγήγαγεν ημας εξ Αιγύπτου, ουκ οίδαμεν τι γέγονεν αυτώ. και λέγει αυτοίς Ααρών Περιέλεσθαι τα ενώτια τα χρυσά τα εν τοις ώσιν των γυναικών υμών και θυγατέρων και ενέγκατε προς με. και περιείλαντο πας ο λαός τα ενώτια τα χρυσά τα εν τοις ώσιν αυτών και ήνεγκαν προς Ααρών. και εδέξατο εκ των χειρών αυτών και έπλασεν αυτά εν τη γραφίδι και εποίησεν αυτά ΜΟΣΧΟΝ χωνευτόν και είπεν Ούτοι οι θεοί σου, Ισραήλ, οίτινες ανεβίβασαν σε εκ γης Αιγύπτου".

ΕΞΟΔΟΣ Κεφ. 32, 1-5


1. "ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΙΩΔΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ". ΜΙΑ ΠΟΛΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ

Ανάφερα στο προηγούμενο μέρος της αναφοράς αυτής, ότι θεωρώ την θρησκεία ως βάση του οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού γίγνεσθαι. Αυτή η άποψη φαίνεται υπερβολική, ειδικά σε μια εποχή όπου ο υλισμός κυριαρχεί σε όλα τα επίπεδα και όπου η θρησκεία έχει τεθεί στο περιθώριο της μέσης συνείδησης, όσο αφορά τις γενικότερες εξελίξεις, τουλάχιστον όσο αφορά τα κέντρα της εξουσίας, που συνήθως τποθετούμε στον γεωγραφικό χώρο της "αναπτυγμένης" και "αποστασιωποιημένης" από το παρωχημένο πνεύμα Δύσεως.
Αυτή την πορεία έχω χαρακτηρίσει ως σκόπιμα αποπροσανατολιστική, από την πλευρά αυτών που καθορίζουν τα πολιτικά τεκτενόμενα, δηλαδή τους φορείς της εξουσίας. Οι μεγάλοι θιασώτες της αθεϊστικής προπαγάνδας κατά την περίοδο του Διαφωτισμού, υπήρξαν οι ίδιοι βαθύτατα θρησκευόμενοι άνθρωποι, που είχαν συνασπιστεί στην στοά του Παρισιού "Φιλαλήθης", όπου ελάμβανε χώρα λατρεία του εωσφόρου, με όλες τις πεπειθήσεις και τελετουργικά δρώμενα, που χαρακτηρίζουν μια θρησκεία.
Δεν αποτελεί σκοπιμότητα της στιγμής μια αναφορά στα θρησκειολογικά δεδομένα του Διαφωτισμού. (Με άλλη ευκαιρία θα αναπτχθούν απόψεις και σε αυτό το θέμα). Η αναφορά που προηγήθηκε, αποσκοπεί να υπογραμμίσει με προκλητικό τρόπο την υποκρισία με την οποία συντελείται κατά κανόνα η κοινωνική προπαγάνδα, ακόμη και από χώρους, που κατά παράδοση θεωρούνται "προοδευτικοί". Η καλυμμένη θρησκευτική ιδιοσύσταση δεν αποτελεί την κατά Μπουνουέλ "διακριτική γοητεία της μπουρζουαζίας", αλλά την πλέον σημαντική πλευρά της εξουσίας, η οποία στις πλείστες όσες των περιπτώσεων, επιτυγχάνει να περνάει απαρατήρητη, ή να υποβαθμίζεται ως αφελής ιδιορρυθμία.

Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η άποψη, που παρουσίασε ο Χρήστος Γιανναράς στο βιβλίο του "Το Πραγματικό και το Φαντασιώδες στην Πολιτική Οικονομία". Αυτό το βιβλίο πέρασε από την βιβλιόφιλη ελληνική σκηνή σχετικά απαρατήρητο. Σε σύγκριση μάλιστα με άλλα βιβλία του ίδιου συγγραφέα, με τα οποία ο Χρήστος Γιανναράς, ως θεολόγος και φιλόσοφος, δημιούργησε στην κυριολεξία σχολή.
Ίσως , θα έλεγα η αρκετά ευαίσθητη κοινότητα, που παρακολουθεί το έργο και την γενικότερη σκέψη του Γιανναρά, να μην ήταν έτοιμη ψυχολογικά, να αποδεχθεί μια τομή του σε ένα θέμα οικονομολογικής υφής. Έτσι ίσως κάποιοι από τους αναγνώστες του βιβλίου να έμειναν περισσότερο στο φιλοσοφικό-θεολογικό μέρος της θεώρησης, υποτιμώντας το οικονομολιγικό. Δεν είναι τυχαίο πάντως, ότι ακριβώς ένας διακεκριμένος θεολόγος - φιλόσοφος ήταν αυτός που έκανε την πλέον μεθοδική τομή, στο ρόλο της θρησκείας στην ανάπτυξη της κεφαλαιοκρατίας.
Φυσικά, ο Χρήστος Γιανναράς, δεν ανακάλυψε ο ίδιος την βάση της προβληματικής, που παραθέτει στο βιβλίο του. Όπως ο ίδιος εξάλλου αναφέρει ήδη στις πρώτες σελίδες, μια από τις βάσεις - και αναμφίβολα η κυριώτερη - στάθηκε το βιβλίο του Max Weber "Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού", αλλά και άλλα αξιόλογα πονήματα, ανθρώπων που δεν ήσαν κύρια φιλόσοφοι ή κοινωνιολόγοι, όπως ο Weber, αλλά διακεκριμένοι (και αρκετά πρωτότυποι) οικονομολόγοι, όπως ο Werner Sombart.
Το βιβλίο του Βέμπερ είναι και αρκετά παλιό και αρκετά γνωστό. Η κλασσική οικονομολιγική σκέψη - μαρξιστική και μη - το εξέλαβε ως επί μέρους πόνημα, το οποίο περιγράφει ένα επί μέρους - και εν τέλει κατά βάση δευτερεύον - ζήτημα της κεφαλαιοκρατικής ανάπτυξης, παραβλέποντας τις μεθολογικού χαρακτήρα συνέπεις, που συνεπάγονται οι του Βέμπερ. Από μια άποψη ήταν καθαρά θέμα χρόνου, ποιός αναλυτής θα σέρβιρε τον αντίστοιχο λογαριασμό, όσο αφορά αυτές τις συνέπειες, απέναντι στην συμβατική οικονομική σκέψη.

Δεν θέλω με την αναφορά στο βιβλίο του Χρήστου Γιανναρά να ισχυριστώ ότι αυτό πιστοποιεί τη δική μου οπτική, ή οποία αποτελεί μια νέα, ριζικά διαφορετική από τις καθιερωμένες, μεθοδολογική προσέγγιση. Ούτε βαυκαλίζομαι να πιστεύω ότι ανακάλυψα τον τροχό.
Το βιβλίο όμως αυτό καταδεικνύει ότι στην περίπτωση της ανάπτυξης του κεφαλαοκρατικού τρόπου παραγωγής έπεξε καθοριστικό ρόλο η πίστη στο προτεσταντικό θρήσκευμα. Η προσέγγιση τόσο του Βέμπερ, όσο και του Γιανναρά, εστιάζονται στον Καπιταλισμό και τον Προτεσταντισμό. Ο Γιανναράς, έχοντας επιτύχει ήδη μια βαθιά θεολογική ανάλυση στα λεγόμενα "χριστιανικά" δόγματα, δηλαδή τον προτεσταντισμό και τον παπισμό, δεν έχει καμιά δυσκολία να εμβαθύνει και να συστηματοποιήσει με πρωτότυπο και ενδιαφέροντα τρόπο τις διαπιστώσεις του Βέμπερ. Η κριτική του φυσικά εστιάζεται, στο να καταγράψει την υπεροχή της Ορθοδόξου πίστεως, στην οποία ανήκει, ξεσκεπάζοντας τον Διαφωτισμό, όχι όσο αφορά τις αποκρυφιστικές-εωσφορικές του καταβολές, ή την πολιτικοκοινωνική στόχευση, αλλά τις φιλοσοφικές του διακυρήξεις, προχωρώντας και σε μια καταγγελία του καπιταλισμού, όσο αφορά την ανθρώπινη αλλοτρίωση.

Φυσικά οι εντοπισμοί του Χρήστου Γιανναρά, είναι και δόκιμοι και πρωτότυποι και κατακρυμνίζουν κάποια από τα τεχνητά φράγματα σκέψης, όσο αφορά την διαδικασία της οικονομικής αναπαραγωγής, ανατρέποντας πολλά στερεότυπα με τρόπο συνειδητό, πράγμα στο οποίο ο Βέμπερ δεν προχώρησε. Όταν όμως ισχυρίζομαι, ότι η οπτική αυτή είναι μερική και ότι θα πρέπει να αναπτύξουμε την κριτική μας και σε άλλες πλευρές, αλλά κύρια σε άλλο βάθος, δεν το κάνω για να επαίρομαι έναντι ενός δασκάλου μου, στον οποίο χρωστώ πολλαπλή ευγνωμοσύνη, τόσο γιατί σε ευαίσθητη, νεαρή ηλικία με ενθάρρυνε και σε πιο ώριμη με βοήθησε η μελέτη των έργων του, να ανοίξω σε πολλά ζητήματα τα μάτια μου. Για να μπορέσουμε να οικοδομήσουμε μια συνεκτική θεωρία, όσο αφορά αυτά τα ζητήματα, είμαστε υποχρεωμένοι να συνεκτιμήσουμε και αρκετούς άλλους παράγοντες. Αναγνωρίζοντας βέβαια, ότι το ρήγμα που έκανε ο Χρήστος Γιανναράς στην κρούστα, που αποτελεί επικάλυμμα στη δημιουργική σκέψη είναι σημαντικό. Όπως αξιέπαινη είναι και από την μεριά του η προβολή του έργου του Κορνήλιου Καστοριάδη, που οπωσδήποτε σε κάποιον βαθμό τον επηρέασε και τον ενέπνευσε.
Επειδή όμως το δικό μου ζητούμενο δεν είναι μόνο ή κύρια η προβολή της αλήθειας κάποιας μεταφισικού περιεχόμένου αποκάλυψης, αλλά το κοινωνικό κίνημα - με όλες τις πιθανές και απίθανες συνέπειες - που μπορεί αυτό να έχει, αισθάνομαι υποχρεωμένος να προσβλέπω στην συμβολή στην εκπόνηση μιας νέας, ζωντανής επαναστατικής θεώρησης, χωρίς να παραβλέπω την μεγάλη πρόκληση, ότι αυτή προφανώς δεν μπορεί παρά να έχει ολιστικό χαρακτήρα. Με την έννοια, ότι δεν μπορεί να παρακάμπτει την οντολγία και τις συνέπειες της.

Στην συνέχεια θα ήθελα να παραθέσω κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το εν λόγω βιβλίο, αν και μια ολοκληρωμένη άποψη σχετικά με αυτά που παραθέτει ο συγγραφέας σε αυτό, προϋποθέτει την μελέτη στο σύνολό του:

(Υπό επεξεργασία)