ΠΟΥ ΑΠΟΔΙΔΩ ΤΗ ΛΕΓΟΜΕΝΗ "ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗ" ΚΡΙΣΗ

Τα θαύματα παράτησε
τη μάσκα πέταξε
εδώ είναι Μπαλκάνια
δεν είναι παίξε γέλασε...

Νίκος Εγγονόπουλος

1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Θα ήθελα εισαγωγικά να δώσω μια εξήγηση σε κάποιους φίλους επισκέπτες, που ίσως να μην ικανοποιούνται από το γεγονός, ότι ανοίγονται το τελευταίο διάστημα νέα θέματα, χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η αναφορά σε άλλα που προηγήθηκαν: Υπάρχει όλη η διάθεση - και ετοιμότητα - οι αναφορές που ξεκίνησαν, να ολοκληρωθούν. Αυτό θα γίνει μέσα σε μια σύντομη πορεία. Η διάθεση που κυριαρχεί, είναι η προβληματική που εκάστοτε τίθεται, να μην αντιμετωπίζεται γρήγορα και ευκαιριακά. Συχνά ο προβληματισμός που διεξάγεται, θέτει νέα προβλήματα και στον υποφαινόμενο. Με αποτέλεσμα να επιτρέπει αυτός στον εαυτό του, να τα αφήνει να ωριμάσουν, τόσο με συμπληρωματική έρευνα, όσο και μη την αυτόματη επώαση, που επενεργεί συχνά η πάροδος του χρόνου.
Δεν φρονώ ότι διαθέτω κάτι σώνει και καλά αξιοπρόσεκτο, που ωφείλω να μεταδώσω. Δεν υπέχω κάποια ακαδημαϊκή, ή άλλου είδους κοινωνική ή πολιτική ιδιότητα. Εκκινώ από διάθεση επικοινωνίας με τους επισκέπτες, αναμένοντας στα πλαίσια της διαδράσης - αλλά και της απλής πρόσληψης αυτών που παρατίθενται εδώ - μια ανθρώπινη επαφή. Η κατά την άποψή μου θερμή παρουσία πολλών επισκεπτών, που εκφράστηκε εδώ, αλλά με κάποιες ευκαιρίες και σε χώρους διαδικτυακής συζήτησης πιο πλυσύχναστους, με ώθησαν να αντιμετωπίσω το θέμα αυτής της σελίδας με συστηματικότερο τρόπο, στα πλαίσια των περιορισμένων δυνατοτήτων μου. Δεν μπορώ να αποκρύψω, ότι η επαφή μαζί σας αποτελεί για μένα κάτι βαθύτατα ουσιαστικό.
Ευχαριστώ λοιπόν τους επισκέπτες, που αποδίδουν κάποια αξία στον προβληματισμό που αναπτύσσεται εδώ, κλείνοντας αυτή την εισαγωγή.

2. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΔΥΟ ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΑΝ

Οι εξηγήσεις που επιχείρησαν στις προσεγγίσεις που προηγήθηκαν ο Γιάννης Σχίζας και ο Δημήτρης Καζάκης, όσο και εάν αναφέρονται σε σημαντικά δεδομένα, νομίζω ότι δεν είναι σε θέση να ερμηνεύσουν εν τέλει την τρέχουσα "χρηματοπιστωτική" αποκαλούμενη κρίση.
Με αυτό τον ισχυρισμό δεν αποσκοπώ να απαξιώσω τα κείμενα δυο δόκιμων αναλυτών, για να εξυψώσω εκ των υστέρων την αφεντιά μου. Τα κείμενα αναρτήθηκαν ακριβώς, διότι με καλό τρόπο και τα δυο, αναπτύσουν δυο συγκεκριμένες προβληματικές. Με αυτή την έννοια κρίθηκαν ως εύστοχα και αποδοτικά, όσο αφορά την απόδωση και περιγραφή των δυο βασικότερων εκδοχών για την σημερινή κρίση. Ανάλογες απόψεις εξ άλλου πρεσβεύουν πολλοί ακόμη, έγκυροι και καταξιωμένοι αναλυτές. Αυτές οι θεωρήσεις δεν απέχουν από τα πραγματικά δεδομένα. Το πρόβλημα όμως είναι περισσότερο, πως ιεραρχούνται οι συσχετισμοί στη βάση αιτίου και αιτιατού, ειδικών παραγόντων και γενικού πλαισίου και πως εν τέλει προσαρμόζουν το επί μέρους φαινόμενο στο συνολικό γίγνεσθαι.

Πιστεύω λοιπόν, ότι τα αίτια της κρίσης βρίσκονται αλλού από τη μόνιμη αρρώστια του κεφαλαιοκρατικού συστήματος, που είναι η υπερπαραγωγή και η δημιουργία υπερδομών, όπως ισχυρίζεται στο κείμενό του ο Γιάννης Σχίζας. Όχι ότι αυτοί που ονομάστηκαν "σιδερένιοι νόμοι του καπιταλισμού", σύμφωνα με την χαρακτηριστική έκφραση του Λένιν, έπαψαν να ισχύουν. Ή, ότι οι βασικοί μηχανισμοί αναπαραγωγής του κεφαλαίου, που τόσο εύστοχα περίγραψε ο Καρλ Μαρξ στη μνημειώδη ομώνυμη τρίτομη πραγματεία του, ανήκουν γενικά στο παρελθόν. Εάν αυτό είχε συμβεί, θα έπρεπε κάποιοι αναλυτές να είναι σε θέση να το τεκμηριώσουν με αναλυτικές αποδείξεις. Ο Μαρξισμός ουδέποτε αποτέλεσε μέχρι σήμερα περιθωριακό φαινόμενο και οι ιδεολογικοί του αντίπαλοι, ουδέποτε ήσαν ολιγάριθμοι, ανοργάνωτοι ή στερούντο υλικών μέσων.
Το πρόβλημα έγγυται νομίζω, σε μια προγειωμένη και λογικά συνεπή εφαρμογή αυτών των αναμφισβήτητα - τουλάχιστον όσο αφορά τα βασικά δομικά τους στοιχεία - εντοπισμών του "Κεφαλαίου" στα σημερινά δεδομένα. Μόνο μια δημιουργική αναπαραγωγή τους είναι σε θέση να εκπληρώσει εν τέλει και τις αναλυτικές διεργασίες, που αυτά αξιούν.
Από τότε που ανέπτυξε ο Μαρξ την θεωρία του - και εδώ αναφέρομαι αποκλειστικά στο οικονομικό μέρος, διότι είναι το μόνο στο οποίο εξακουλουθώ να αποδίδω ισχύ - πέρασαν περίπου 150 χρόνια. Το καφαλαιοκρατικό σύστημα βέβαια εξακολουθεί να υπάρχει. Από τότε όμως αυτό έχει υποστεί πλείστες όσες εξελίξεις και προσαρμογές, ούτως ώστε αυτά που έχουν τότε γραφεί, ενώ υπέχουν γενικής ισχύος, να χρήζουν προσαρμογής. Αναφορικά με το θέμα της Μαρξιστικής θεωρίας πέραν της οικονομικής πλευράς, έχει ανοίξει προηγουμένως άλλη θεματολογία και θα δοθεί η δυνατότητα σε εκείνα τα πλαίσια - Θεού θέλοντος - να γίνουν οι αντίστοιχες αναφορές.

Όσο αφορά τις λεγόμενες κρίσεις υπερπαραγωγής, που ανέλυσε ο Μαρξ, αυτές αποδώθηκαν σε μια βασική αντίθεση, που χαρακτηρίζει τον καπιταλισμό: Στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και στον ατομικό χαρακτήρα της ιδιοποίησης του προϊόντος. Αυτή η αντίθεση, όπου μια παραγωγική και κατ' επέκταση κοινωνική τάξη, ιδιοποιείται όλο και περισσότερο την εργασία της μεγάλης μάζας των εργαζόμενων, σε συνδυασμό με την τάση συγκεκτρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου, που κυριαρχεί στην κεφαλαιοκρατικού τύπου παραγωγή και η οποία ανάγεται στους μηχανισμούς που επιβάλει εξ αντικειμένου αυτή η διαδικασία, σε συνδυασμό με την διαδικασία προλεταριοποίησης τμήματος του αγροτικού πληθυσμού, και πτώχευσης των μεσοστρωμάτων, εκτιμήθηκε, ότι κάνοντας τους πλούσιους πλουσιώτερους, θα έκανε αναγκαία και τους πτωχούς πτωχότερους. Αυτή η διαδικασία, που αποτέλεσε πρόβλεψη του Μαρξ, ονομάστικε απόλυτη εξαθλίωση της εργατικής τάξης. Στην εκτίμηση της επερχόμενης εξαθλίωσης στήριξε ο Μαρξ και την πρόβλεψή του για το αναπόφευγο της επερχόμενης προλεταριακής επανάστασης.
Αυτή η "τελεολογία" που χαρακτηρίζει τις Μαρξιστικές προβλέψεις, δεν ήταν δυνατόν να επέλθει. Για κάποιον που γνωρίζει στοιχειωδώς τα κοινωνικά δεδομένα, τις ταξικές δομές της Ευρώπης του 19ου αιώνος και τις αντίστοιχες βασικές πολιτικές παραμέτρους, είναι προφανές, ότι δεν χρειaζόταν καν κάποια ειδική λήψη μέτρων, από την πλευρά της άρχουσας τάξης, για να αποφευχθεί το ενδεχόμενο της προλεταριακής επανάστασης. Αυτό παρέμεινε κατά την άποψή μου, καθόλη τη διάρκεια της σύγχρονης ιστορίας του καπιταλισμού, ένα απλό - δυστυχώς συχνότατα - ηθελημένο μύθευμα. Ειδικά, εάν γίνει μια εμπεριστατωμένη ιστορική διερεύνηση της βαρύγδουπα αποκλειθήσης "Μεγάλης Οκτωμβριανής Επανάστασης", η οποία δεν υπήρξε τίποτε περισσότερο από ένα καλά προσχεδιασμένο πραξικόπημα, ετερόκλητων μεν ομάδων, με τελείως διαφορετικά συμφέροντα, εκ των οποίων όμως καμία δεν ενδιαφερόταν πραγματικά για την τύχη της εργατικής τάξης στη Ρωσία.

Η εικόνα εξαθλίωσης, που είχε προκύψει από την κεφαλαιοκρατική παραγωγή την εποχή που έγραψε ο Μαρξ, ανάγετο στη λεγόμενη "διαδικασία πρωταρχικής συσσώρευσης". Αυτή η διαδικασία επέβαλε με βάση την κεφαλαιοκρατική λογική, να επανεπενδύεται το συντριπτικό τμήμα του προϊόντος της εργασίας, ούτως ώστε να επιτευχθεί κάποια σχετικά γρήγορα μια αξιόλογη ανάπτυξη και παραγωγικότητα. Ήταν επόμενο σε φάση, που οι εργαζόμενοι έπαιρναν ένα πολύ μικρό τμήμα του αποτελέσματος της δουλειάς τους, να αναπτύσσεται η εξαθλίωση. Η άνοδος όμως της παραγωγικότητας στην πορεία έκανε δυνατό κάποιο μετριασμό της έντασης της εκματάλλευσης, ακόμη και κατά την διάρκεια της ύστερης περιόδου της ανάπτυξης δραστηριοτήυων από τον Μαρξ. Αυτέ τις θεωρήσεις αναθεώρησε, όπως είναι ίσως γνωστό, ο Ένγκελς, μετά τον θάνατο του Μαρξ.

Δεν είναι όμως το δεδομένο της πρωταρχικής συσσώρευσης, που θα έπρεπε να οδηγήσει έγκαιρα σε σκεπτικισμό απέναντι στην θεωρία της "απόλυτης εξαθλίωσης". Τα κοινωνικά δεδομένα της Πρωσσίας, τα οποία βέβαια γνωριζε ο Μαρξ από πρώτο χέρι, έχοντας σπουδάσει αρκετά χρόνια στο Βερολίνο, όπου ήταν και ο χώρος που ανέπτυξε τις πρώτες ανησυχίες κοινωνικής ανατροπής, ερχόμενος σε επαφή με τους Νεοχεγγελιανούς, μίλαγαν μια τελείως διαφορετική γλώσσα. Η Πρωσσική αυλή εφάρμοζε από αιώνες μια πολιτική φιλολαϊκών παροχών, με αποτέλεσμα ακόμη και σήμερα να αισθανόμαστε στο πετσί μας την άκριτη ταύτιση του μέσου Γερμανού με το κράτος "του", όσοι ζούμε σε Πρωσσικές περιοχές.
Για όποιον πάρει στα χέρια του μια σύντομη βιογραφία του Αυτοκράτορα Γουλιέλμου του ΙΙ, το πρώτο που θα διπιστώσει είναι η απόφασή του να δώσει παροχές στην εργατική τάξη. Η οργή που εξέφρασε ενάντια στα συδικάτα, με την παροιμιώδη καταγγελία: "Τι χρειάζονται όλοι αυτοί, έτσι όπως φροντίζω εγώ τους εργάτες;", είναι χαρακτηριστική.
Αλλά το ίδιο μεταρυθμιστικό ενδιαφέρον, με μέτρα υπέρ των λαϊκών τάξεων, έδειξε στη Ρωσία και ο Νικόλαος ο Ι. Στις αρχές τις δεκαετίας του 1870 κατήργησε τη δουλεία στην αγροτική ύπαιθρο, με αποτέλεσμα να αιστανθεί ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού μια θεαματική καλυτέρευση των συνθηκών της ζωής του.
Αναμφίβολα πολύ απέχουν αυτά, από το να είχε σταματήσει η άρχουσα τάξη στην Ευρώπη την πιο αντιλαϊκή, την πιο αισχρή καταπίεση των λαών. Το ίδιο όμως απέχουν και από το μύθευμα της "απόλυτης εξαθλίωσης" και την προλεταριακή επανάσταση, που αυτή δήθεν θα προξενούσε.

Η κεκτημένη τελεολογική ταχύτητα οδήγησε κάποιους Μαρξιστές και σε άλλα εσφαλμένα συμπεράσματα και αναμονή εξελίξεων, οι οποίες δεν πραγματοποιήθηκαν, όπως η λεγόμενη θεωρία του "Υπέριμπεριαλισμού" του Καρλ Κάουτσκυ. Ο εν λόγω ηγέτης του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, που σφράγισε με τη διαμάχη του με τον Λένιν τη διάσπαση της Δευτέρας Διευνούς, προβαλε την θεωρία, ότι η συνεχής συγκέντρωση του κεφαλαίου θα οδηγούσε στην συγκρότηση ενός μοναδικού μονοπωλίου, που θα εξουσίαζε το σύνολο της οικονομίας.

Σε αντίθεση με αυτές τις απόψεις, που αποδείχθησαν ανεδαφικές, ο Λένιν επιχείρησε να βάλει σε μια τάξη τα πράγματα, επιχειρώντας να προσαρμόσει τον Μαρξισμό στα ρεαλιστικά - υλικά δεδομένα των αρχών του περασμένου αιώνα. Στο έργο που κυκλοφόρησε το 1916 με τίτλο "Ιμπεριαλισμός το Τελευταίο Στάδιο του Καπιταλισμού", έκανε μια σειρά διαπιστώσεις, κάποιες από τις οποίες ήταν αμφίβολα προτότυπες για την εποχή που έγιναν. Σε ένα προσεκτικό παρατηρητή των θεωριών, δεν είναι δυνατόν να διαφύγει της προσοχής, ότι ενώ και ο Λένιν εστιάζει την προσοχή στην αναγκαιότητα διεξαγωγής της προλεταριακής επανάστασης, η προσέγγισή του είναι διαφορετική από αυτή του Μαρξ.
Ο Λένιν κάνει λόγο για τον "αδύνατο κρίκο". Άρα, διαπιστώνει έμμεσα ότι οι Μαρξιστικές τελεολογίες δεν ισχύουν (τουλάχιστον) πλέον, όσο αφορά τις βασικές Ευρωπαϊκές χώρες.
Δεν θέλω να ειπεισέλθω εδώ στην ψυχολογία του Λένιν και στις παρορμήσεις που τον οδήγησαν να παίξει πρωτεύοντα ρόλο στο Ρώσικο πραξικόπημα, που αυθαίρετα αποδώθηκε στην πρακτική ενός φανταστικού προλεταριάτου. Επιφυλάσσομαι για μια αντίστοιχη πραγματεία στο μέλλον. Εδώ με ενδιαφέρει κύρια η προσέγγιση του Λένιν, στο ζήτημα των κρίσεων, που λάμπει δια της παντελούς απουσίας της.
Η διαδικασία της επανάστασης θα αποδοθεί σύμφωνα με την Λενινιστική στρατηγική σε τελείως διαφορετικές αντιθέσεις από αυτές που εντόπισε ο Μαρξ. Αυτές συγκεφαλαιώνονται κύρια στο έργο που προανάφερα, το οποίο αποτελεί μια εκτίμηση του κεφαλαιοκρατικού συστήματος στη συγκεκριμένη φάση.
Σύμφωνα με το εν λόγω έργο του Λένιν το κεφάλαιο στη φάση του Ιμπεριαλισμού αυτονομείται διττά, όσο αφορά τα παραγωγικά δεδομένα της εσωτερικής αγοράς, ήτοι αυτά της χώρας στην οποία εδράζεται.
Αφ' ενός μεν διαπιστώνεται, ότι δίπλα στην κυριαρχία των μονοπωλίων, χιλιάδες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις καταφέρνουν να επιβιώνουν, προσφέροντας στο σύστημα μια διευρυμένη βάση. Ο κίνδυνος της υπερβολικής μείωσης της βάσης του συστήματος, που θα προέκυπτε από την καλπάζουσα συσσώρευση του κεφαλαίου, με συνέπεια την όξυνση των αντιθέσεων εργατικής τάξης και καπιταλιστών, φέρνοντας το σύστημα σε κατάσταση αστάθειας, δεν πραγματοποιήθηκε.
Το κύριο χαρακτηριστικό της μονοπωλιακής φάσης του καπιταλισμού εντοπίστηκε στην κυριρχία του λεγόμενου χρηματιστικού κεφαλαίου. Τη σύμφυση δηλαδή τραπεζικού και βιομηχανικού κεφαλαίου. Όπως ο Μαρξ διαπίστωσε την κυριαρχία του βιομηχανικού κεφαλαίου πάνω στην αγροτική παραγωγή, η οποία επέβάλε ένα καθεστώς άνισης ανταλλαγής (όσο αφορά το ισοδύναμο των προϊόντων σε ώρες εργασίας για να παραχθούν, σε σχέση με την ανταλλαξιμότητα τους μεταξύ διαφορετικών τομέων). Αντίστοιχα ο Λένιν διαπίστωσε την κυριαρχία του τραπεζικού κεφαλαίου πάνω στο βιομηχανικό. Πρόκειται πράγματι για την εποχή, που έχουν δημιουργηθεί οι τραπεζικοί κολοσσοί της Ευρώπης, που έχουν πλέον στη διάθεσή τους τα απαραίτητα οικονομικά μέσα, για να χρηματοδοτούν την πραγματοποίηση τεράστιων έργων υποδομής στους τομείς των συγκοινωνιών, της εξόρυξης ενεργειακών πόρων, του εξηλεκτρισμού και της προηγμένης βαριάς βιομηχανίας. Η οδός που επιλέγει το χρηματιστικό κεφάλαιο είναι η εξαγωγή κεφαλαίου. Οι λόγοι που αυτό πραγματοποιείται, είναι κατά τον Λένιν πολλαπλοί. Πρόκειται για την οικονομική επιβολή στις μη αναπτυγμένες χώρες ενός καθεστώτος αποικιακού, ήμιαποικιακού ή νέοαποικιακού χαρακτήρα. Στόχος η καταλήστευση των πρώτων υλών, του φυσικού πλούτου και της εργατικής δύναμης αυτών των χωρών. Ταυτόχρονος στόχος είναι και ο έλεγχος της εσωτερικής αγοράς τους.
Ενώ για τον Μαρξ, η κοινωνική ανατροπή θα ήταν προϊόν του αντικοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγής, της δημιουργίας υπερδομών, όπου "οι παραγωγικές σχέσεις θα αποτελούσαν τροχοπέδη για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων" και οι κρίσεις θα οδηγούσαν στην επανάσταση, η Λενινιστική αποτίμηση του συστήματος και ο εντοπισμός του μηχανισμού της επαναστατικής διαδικασίας, υπήρξε τελείως διαφορετικός.
Ο Λένιν εκτιμά ότι η καταλήστευση των αποικιών και νεοαποικιών από το χρηματιστικό κεφάλαιο, παρέχει την δυνατότητα στις κυρίαρχες τάξεις των ανεπτυγμένων βιομηχανικά - τουτέστιν των "ιμπεριαλιστικών" - χωρών να δίνουν κάποια ψύχουλα από την λεία που
μαζεύουν στο εξωτερικό στην εργατική τάξη των μητροπόλεων, με στόχο να την αποκοιμήσουν, δημιουργώντας την λεγόμενη εργατική αριστοκρατία.
Κατά τον Λένιν το κύριο χαρακτηρηστικό που διέπει τον καπιταλισμό στο συγκεκριμένο στάδιο, είναι η ξέφρενη στάση για επέκταση στο εξωτερικό. Επειδή όμως ο αριθμός των αποικιών είναι συγκεκριμένος, προκείπτει θέμα αναδιανομής τους μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Κατά τον Λένιν η κυρίαρχη αντίθεση του καπιταλισμού είναι οι λεγόμενες ενδοιμπεριαλιστικές αντιθέσεις, που στόχο έχουν την αναδιανομή των αποικιών. Αναπόφευγο αποτέλεσμα αυτής της τάσης είναι η διεξαγωγή ιμπεριαλιστικών πολέμων. Αυτή υπήρξε η στρατηγική, που οικοδόμησε ολόκληρη τη δραστηριότητά του ο Λένιν. Περίφημη έχει μείνει και η φράση του: "Ή ο πόλεμος θα φέρει την επανάσταση, ή η επανάσταση θα φέρει το πόλεμο". Το δεύτερο μισό αυτού του σλόγκαν είχε αποκλειστικά προπαγανδιστικό χαρακτήρα, δεδομένου, ότι όπως έδειξε και η ιστορική εμπειρία, στο πρώτο ήμυσι βρίσκεται το ζουμί.

Τα ανωτέρω παρατέθησαν για να εξαχθεί μια πολύ απλή διαπίστωση: ΗΔΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΕΝΙΝΙΣΜΟΥ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΥΠΕΡΔΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ ΥΠΕΡΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΗΤΟ ΕΚ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΠΑΡΩΧΗΜΕΝΗ. Αυτό δεν σημαίνει ότι ήταν ταυτόχρονα και ξεπερασμένη, με την έννοια ότι είχε καταργηθεί η βασική αντίθεση που εντόπισε ο Μαρξ. Η βασική αντίθεσε πρέμενε και παραμένει. Είχε αλλάξει τότε μορφή, έτσι ώστε να μην μπορεί να είναι καθοριστική για την επαναστατική διαδικασία.

Από τότε αυτή η αντίθεση άλλαξε και άλλες μορφές. Χαρακτηρηστικός είναι ο εντοπισμός που κάνει ο Κορνήλιος Καστοριάδης στο ¨Οικολογία και Αυτονομία", εν έτει 1980. Αυτός συνίσταται, ότι επιβάλλοντας ο καπιταλισμός την λεγόμενη καταναλωτική κοινωνία, κάθε άλλο παρά στερεί από τις πλατιές μάζες το δικαίωμα στην κατανάλωση. Κάθε άλλο. Αυτό που πετυχαίνει είναι να τις υποδουλώνει προσδένοντάς τες σε ένα αντιδραστικό, αλλοτριωτικό και απάνθρωπο καταναλωτικό πρότυπο.

Η προβληματική των κρίσεων, ως δομικών στοιχείων του καπιταλισμού, επανέρχεται - όχι μόνο από Μαρξιστικούς κύκλους - μετά την κρίση τπο 1929. Όσοι όμως πρόσεξαν τα βίντεο στην προηγούμενη ανάρτηση, ίσως κατανόησαν, ότι αυτή ΜΟΝΟ ΚΡΙΣΗ ΥΠΕΡΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΔΕΝ ΗΤΑΝ. Για τον τρόπο που προκύπτουν οι υπερδομές αποφασίζει πλέον μονοσήμαντα ο κεφαλαικρατικός παρεμαβατισμός κάποιων, που έχουν συγκετντρώσει μια τεράστια, όχι μόνο οικονομική εξουσία. Σε ΥΠΕΡΔΟΜΕΣ μπορούν να μετατραπούν τεχνητά ανά πάσα στιγμή οι όποιες υπάρχουσες δομές, εάν το αποφασίσουν κάποιοι υπέρισχυροί, πέρα από τα όρια της όποιας αντίθεσης εργασίας - κεφαλαίου, όπως την εντόπισε ο Μαρξ.

Το αυτό ισχύει και για την πρόσφατη "χρηματοπιστοτική" κρίση.

Κατά πόσο αυτή ωφείλεται στα λεγόμενα "τοξικά ομόλογα" και στην υπέρμετρη κυκλοφορία "κεφαλαιουχικών" δήθεν τίτλων εκτός "πραγματικής" οικονομίας, όπως ισχυρίζεται στο κείμενό του ο Δημήτρης Καζάκης, θα είναι το θέμα του δεύτερου μέρους ανάπτυξης αυτής της αναφοράς. Αυτό θα γίνει, για λόγους αναηνωσιμότητας του κειμένου, σε νέα ανάρτηση.